Đơn vị tư vấn đã xây dựng đề án với 3 phần bao gồm các cơ sở lý luận và thực tiễn về giá điện và xây dựng biểu giá điện áp dụng cho người tiêu dùng cuối cùng; phân tích đánh giá hiện trạng cơ cấu biểu giá bán lẻ điện hiện hành và xây dựng căn cứ tính toán cải tiến; đề xuất các phương án cải tiến cơ cấu biểu giá điện bán lẻ sắp tới.
Mục tiêu của đề án nhằm đánh giá sự phù hợp của hệ thống biểu giá điện hiện hành cho 4 nhóm khách hàng: sản xuất, kinh doanh; hành chính sự nghiệp và đặc biệt là biểu giá điện sinh hoạt bậc thang. Cơ sở để định giá phải phản ánh chi phí cung ứng điện (tính đúng, tính đủ) có tính đến mục tiêu tái đầu tư mở rộng hệ thống điện tại Việt Nam; đáp ứng các mục tiêu chính sách xã hội trong quy định giá điện, nhất là những người nghèo; đảm bảo hiệu quả sử dụng điện và tiết kiệm điện năng; Bên cạnh đó, biểu giá điện đảm bảo đơn giản, dễ áp dụng…
PGS.TS Bùi Xuân Hồi, bộ môn Kinh tế Năng lượng, trường Đại học Bách Khoa Hà Nội, chủ nhiệm đề án đã nêu 3 phương án tính giá điện sinh hoạt. Theo đó với phương án 3 bậc thang (bậc 1 từ 0 - 100kWh/tháng; bậc 2 từ 101 - 400kWh/tháng; bậc 3 từ 401kWh/tháng trở lên). Với phương án 4 bậc thang (bậc 1 từ 0 - 100kWh; bậc 2 từ 101 - 300kWh; bậc 3 từ 301 - 600kWh và bậc 4 từ 601kWh trở lên); phương án 5 bậc thang (bậc 1 từ 0 - 100kWh; bậc 2 từ 101 - 200kWh; bậc 3 từ 201 - 400kWh; bậc 4 từ 401 - 700kWh và bậc 5 từ 701kWh trở lên). Đồng thời, đề xuất phương án 5 bậc thang. Cả 3 phương án đều không gây tác động nhiều đến hộ tiêu dùng, xã hội và doanh thu của EVN giảm nhẹ. Mặc dù phương án 3 bậc triển khai thực tế sẽ đơn giản hơn 4 bậc và 5 bậc nhưng đây là phương án mà hộ từ 101 - 200 kWh sẽ trả chi phí tăng nhiều nhất.
Nghiên cứu cải tiến cơ cấu biểu giá bán lẻ điện
Lý giải việc lựa chọn phương án 5 bậc, ông Hồi cho rằng, phương án này phù hợp hơn cả với các mục tiêu định giá: hộ tiêu dùng bậc 101 - 200 kWh/tháng chịu tác động ít nhất trong 3 phương án; việc chia các bậc thang dùng nhiều điện chi tiết hơn cũng phù hợp hơn với đặc điểm tiêu dùng hiện nay; 5 bậc thang sản lượng cũng phù hợp với 5 bậc thang thu nhập của hộ gia đình.
Phương án này không gây tác động đến chỉ số CPI vì tổng chi tiêu hộ sinh hoạt không tăng, có mức giảm nhẹ; tuy nhiên, chi tiêu hỗ trợ giá điện cho các hộ nghèo của Chính phủ sẽ tăng khoảng 5,7 tỷ đồng/tháng và doanh thu của EVN sẽ có mức giảm nhẹ. Đề án chỉ ra rằng, ở phương án 6 bậc như hiện nay có phần quá chi tiết, cơ cấu tiêu dùng đã thay đổi, có thể xem xét gộp lại để đơn giản quá trình tính toán.
Đồng thời, giá điện một thành phần đơn giản nhưng không phản ánh đúng chi phí người tiêu dùng gây ra cho hệ thống, không góp phần cải thiện hệ số sử dụng thiết bị, rủi ro cho ngành điện khi thu hồi chi phí cố định qua giá điện năng. Cơ cấu giá bậc thang hiện tại cũng không còn phản ánh phù hợp chi phí và chưa thực sự công bằng giữa các hộ tiêu dùng điện; mức giá thấp của các hộ sản xuất không khuyến khích đổi mới công nghệ, sử dụng hiệu quả tiết kiệm năng lượng...
Theo GS.VS.TSKH Trần Đình Long, giá bán lẻ điện có ý nghĩa rất quan trọng, ảnh hưởng tới các hộ tiêu thụ điện và tới doanh thu của doanh nghiệp điện lực. Việc gộp các bậc trong biểu giá điện như đề xuất là hợp lý vì chênh lệch 2 bậc trong biểu giá 6 bậc cũ không quá nhiều. Đồng thời, việc lựa chọn phương án nhiều bậc (5 bậc thay vì 3 hay 4 bậc) cũng đảm bảo được ý đồ của biểu giá bậc thang: dùng càng nhiều giá càng cao. Ngoài ra, cần phải cải tiến biểu giá bởi hiện nay, mức độ chênh lệch của bậc cao nhất và thấp nhất là chưa đủ mạnh để người sử dụng cảm nhận được “sức nóng” của dùng điện nhiều, từ đó có ý thức tiết kiệm. Do vậy, đề án cũng đề xuất “Cải tiến cơ chế biểu giá bán lẻ điện và Luật hóa chu kỳ điều chỉnh giá”. Cụ thể, đề án đưa ra chu kỳ giá theo phương án 6 tháng/lần. Ngoài ra, luật hóa cơ chế điều chỉnh giá bằng các văn bản pháp lý của cấp có thẩm quyền công khai chu kỳ điều chỉnh giá.
The ông Hồi, thời điểm điều chỉnh có thể được lựa chọn theo mùa mưa, mùa khô, đồng thời tránh các thời điểm nhạy cảm, có sự thay đổi đột biết về sản lượng. Kỳ điều chỉnh giá đề xuất sẽ vào các ngày 1/3 và 1/9 hàng năm. Việc điều chỉnh giá cũng có thể diễn ra bất thường khi có sự biến động lớn về giá nhiên liệu trên thị trường quốc tế dẫn đến sự thay đổi đáng kể về chi phí sản xuất và mua điện.
Theo các đại biểu tham dự hội thảo, EVN đã chủ động trong việc cải tiến biểu giá điện bán lẻ, tuy nhiên cần tiếp tục lấy ý kiến, bổ sung thêm để hoàn thiện đề án làm cơ sở đề xuất các cơ quan cấp trên xem xét quyết định.