Bối cảnh, xu thế xây dựng đô thị thông minh trên thế giới
Đô thị hóa là một xu thế tất yếu trong quá trình phát triển của mỗi quốc gia trên thế giới. Quá trình đô thị hóa góp phần rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trên thế giới cũng như nền kinh tế toàn cầu.
Để nâng cao, đảm bảo chất lượng sống trong bối cảnh phát triển đa dạng, đa chiều của xã hội hiện đại, các đô thị phát triển trên thế giới ngày càng có nhu cầu trong việc ứng dụng khoa học, công nghệ thông tin nhằm cải thiện công tác quản lý đô thị và cung cấp các dịch vụ đô thị, nâng cao chất lượng sống, giảm thiểu tác động đến môi trường.
Qua quá trình phát triển đó đã hình thành nhiều mô hình phát triển đô thị có bản chất gần với khái niệm “đô thị thông minh” (như đô thị số, đô thị tri thức, đô thị thông tin, đô thị kết nối...).
Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc đơn thuần lồng ghép công nghệ thông minh và truyền thông (ICT) vào hạ tầng đô thị là chưa đủ để tạo nên tính thông minh cho đô thị.
Đô thị thông minh không chỉ đơn thuần là đô thị ứng dụng công nghệ thông tin, mà bản chất phải là sự liên kết, chia sẻ và tích hợp thông tin, đồng bộ cơ sở dữ liệu của nhiều chuyên ngành trong đô thị.
Hơn nữa, khái niệm “đô thị thông minh” hàm chứa ý nghĩa rộng hơn về sự phát triển của nền kinh tế tri thức đô thị. Một cách tổng hòa, “đô thị thông minh” là sự kết hợp hữu cơ giữa công nghệ, con người và các quy định thể chế.
Thực tiễn ứng dụng đô thị thông minh tại các đô thị trên thế giới đã đem lại những hiệu quả tích cực như: Ứng dụng giao thông thông minh tại Stockhom, Thụy Điển đã làm giảm thời gian đi lại gần 50%, giảm phát khí thải 10%; Ứng dụng quản lý cấp nước thông minh ở Mumbai, Ấn Độ giúp giảm một nửa tỷ lệ thất thoát nước; Các tòa nhà thông minh tại Mỹ giúp giảm 10 - 30% tổng chi phí vận hành; Dự án TP Barcelona thông minh đã giảm 199 triệu USD nhờ làm việc từ xa, tạo mới 56.000 việc làm, thu hút 1.500 công ty mới...
Mặc dù đã triển khai nhiều năm và có những kết quả ấn tượng, tuy nhiên hiện nay chưa có khái niệm chung được chấp nhận rộng rãi trên thế giới về “đô thị thông minh”, cũng như không có một mô hình chung, một hướng dẫn chi tiết cho phát triển đô thị thông minh.
Nhiều ý kiến cho rằng “đô thị thông minh” còn đang ở giai đoạn đầu với các chương trình, dự án có tính chất thí điểm. Cùng với đó, cách tiếp cận mô hình “đô thị thông minh” cũng rất đa dạng, tùy vào bối cảnh của từng quốc gia.
Thuận lợi, thách thức trong phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam
Tại Việt Nam, công tác quy hoạch, đầu tư xây dựng phát triển đô thị đã tích lũy nhiều kinh nghiệm và nguồn lực sau hơn 30 năm đổi mới và đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Các ngành kinh tế - xã hội trong lĩnh vực xây dựng, phát triển đô thị đã và đang không ngừng lớn mạnh, thành tựu về phát triển hạ tầng công nghệ thông tin truyền thông đạt được nhiều kết quả tích cực.
Đến nay, 54% dân số dùng Internet và khoảng 55% dân số sử dụng điện thoại thông minh. Thứ hạng chỉ số sẵn sàng kết nối (NRI) của Việt Nam năm 2016 đạt 79/139 nước. Xếp hạng về đánh giá khả năng tiếp cận các dịch vụ công nghệ thông tin đứng thứ 3/139 nước. Việc thực hiện chủ trương đẩy mạnh xây dựng Chính phủ điện tử đã được triển khai ở các cấp, các ngành và rộng khắp trên toàn quốc.
Hạ tầng, nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin được tập trung đầu tư; Lực lượng doanh nghiệp công nghệ, thông tin, truyền thông đã hình thành nhiều đơn vị lớn mạnh, có vị thế trên trường quốc tế. Đó chính là những lợi thế, điều kiện thuận lợi để Việt Nam phát triển đô thị thông minh.
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi nêu trên, thực tế phát triển đô thị tại Việt Nam nói chung và phát triển đô thị thông minh nói riêng cũng đang có những khó khăn, bất cập như: Hệ thống cơ sở dữ liệu đô thị phân tán ở nhiều ngành, thiếu tính nhất quán dẫn đến việc dự báo, định hướng và điều hành gặp nhiều khó khăn; Chưa hình thành hệ thống cơ sở pháp lý, quy phạm pháp luật và hệ thống các quy chuẩn, tiêu chuẩn có liên quan, trong khi phát triển đô thị thông minh có tính chất liên ngành, liên quan tới nhiều lĩnh vực; Tính rủi ro trong việc áp dụng các công nghệ và đòi hỏi các lĩnh vực hỗ trợ như cải thiện an ninh mạng...
Thực trạng phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam
Trong xu thế chung về phát triển đô thị thông minh trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trên thế giới, trên cơ sở xem xét đánh giá các tiềm năng lợi thế của Việt Nam cũng như từ các kết quả và những xu thế và thách thức thực tiễn của quá trình đô thị hóa của nước ta, Đảng và Chính phủ đã có chỉ đạo, định hướng rõ nét về việc khai thác và phát huy các lợi thế của cách mạng công nghiệp lần thứ 4, đẩy mạnh ứng dụng, phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin truyền thông. Phát triển đô thị thông minh là một nội dung để tiếp tục thực hiện 3 đột phá chiến lược.
Đô thị thông minh đang là một xu thế phát triển mới của thực tế phát triển đô thị ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Các bộ, ngành, địa phương cũng như cộng đồng doanh nghiệp và các thành phần kinh tế trong xã hội đã có nhiều nỗ lực trong việc tổ chức nghiên cứu, khai thác, ứng dụng phát triển đô thị thông minh ở nhiều cấp độ khác nhau: Từ năm 2015, TP Đà Nẵng đã sớm phê duyệt Đề án xây dựng thành phố thông minh hơn và tổ chức triển khai thực hiện trên toàn thành phố. Tỉnh Bình Dương đã chủ động hợp tác với đối tác Hà Lan triển khai xây dựng đô thị thông minh áp dụng mô hình 3 nhà - Triple Helix (nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp).
Trên cả nước hiện đã có gần 30 địa phương ký kết biên bản hợp tác với các đối tác là các tập đoàn công nghệ viễn thông lớn như VNPT, Viettel để xây dựng Đề án đô thị thông minh, trong đó nhiều địa phương đã phê duyệt và tổ chức thực hiện như: Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, TP Hồ Chí Minh, TP Cần Thơ, huyện Phú Quốc.
Bộ Xây dựng được Chính phủ giao làm đầu mối quốc gia về thành phố thông minh, là đại diện quốc gia của Việt Nam tham gia Mạng lưới các thành phố thông minh ASEAN (ASCN), đã chủ trì phối hợp với các bộ, ngành trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 – 2025 và định hướng đến năm 2030”.
Việc thực hiện đề án sẽ góp phần phát triển đô thị Việt Nam thông minh hướng tới tăng trưởng xanh, phát triển bền vững; Khai thác, phát huy các tiềm năng và lợi thế, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực; Khai thác tối ưu hiệu quả tài nguyên, nâng cao chất lượng cuộc sống; Hạn chế các rủi ro và nguy cơ tiềm tàng; Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và các dịch vụ đô thị; Nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và hội nhập quốc tế.