Ở nước ta, công cuộc "đổi mới” (1986) đã mở ra một thời kỳ phát triển đô thị hóa nhanh. Năm 1990, cả nước mới có 500 đô thị, đến năm 2000 tổng số đã là 649 và đến nay tổng số đô thị ở nước ta đã đạt tới 766. Hầu hết các đô thị đều quy hoạch, xây dựng và phát triển theo phương pháp truyền thống.
Đô thị loại 1 và 2 đang phải đối mặt với ô nhiễm môi trường, giao thông tắc nghẽn, điều kiện sống xấu, sức khỏe cộng đồng bị ảnh hưởng. Chính vì vậy, quy hoạch và xây dựng đô thị xanh, đô thị sinh thái và đô thị bền vững về môi trường là một hướng đi mới, cần được nghiên cứu kỹ lưỡng và áp dụng trong thực tiễn.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), các đô thị, thành phố chỉ chiếm 2% diện tích đất đai, song tiêu thụ tới 75% nguồn lực thế giới và tạo ra một cơ số tương tự lượng rác thải với những hậu quả có tính tàn phá đối với môi trường và sức khỏe của cư dân đô thị.
Tại Việt Nam, 5 điểm nghẽn lớn đối với tương lai đô thị, đó là trình độ lao động đô thị thấp; hạ tầng giao thông yếu kém khi đất giao thông Hà Nội bình quân đầu người là 4,8m2, TP.HCM là 2,9m2, bằng 20 - 25% chuẩn quốc tế; đô thị hóa đi kèm với thách thức môi trường nghiêm trọng gây nguy cơ cho sức khỏe dân cư và nền kinh tế (chỉ riêng bụi mịn PM theo chuẩn WHO là 20 ug/m3/năm, thì Hà Nội là 150 - 180 ug/m3 và TP.HCM là 96 ug/m3); bành trướng đô thị lấn vành đai nông nghiệp và tự nhiên ở ngoại vi, phát triển lạc hậu về hình thể theo mảng, biến tướng về chức năng (việc mở rộng Hà Nội năm 2008 đã cơ bản thanh toán xong vành đai nông nghiệp sông Nhuệ và vùng xanh ngoại vi bao bọc Hà Nội); dân cư đô thị đang thực sự mất kết dính xã hội, đánh mất dần gốc văn hóa bình đẳng làng xã.
Quá trình phát triển của các đô thị, là sự phát tác nhiều loại hình tiêu cực đến môi trường sống. Việc mở rộng đô thị, thành phố đã thôn tính rất nhiều không gian xanh, mất đi nhiều di sản văn hóa. Vì vậy, cần nhanh chóng ngăn sự thôn tính này bằng việc dừng các dự án tràn lan mọc lên dưới tên gọi là “điều chỉnh quy hoạch”.
Phát triển đô thi xanh. Ảnh minh họa
Không những thế, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng nếu đô thị hóa đem lại sức mạnh, sự giàu có, thì mặt trái của nó là sự cách biệt giữa giàu và nghèo. Nông dân nghèo không có đất sẽ tiếp tục di dân đổ về các đô thị để kiếm việc làm, tìm cơ may trong cuộc sống đô thị.
Việc giảm nghèo ở đô thị không thể thực hiện được nếu không tạo thêm việc làm và thu nhập. Nếu các đô thị không cung cấp được các cơ hội tạo ra thu nhập cho người nghèo, sẽ phải đối mặt với sự gia tăng đói nghèo, xung đột xã hội và trì trệ.
Rõ ràng, tương lai của đô thị, thành phố dựa trên những hành động của chúng ta hôm nay, để đô thị phát triển bền vững cần phải kiểm soát phát triển phù hợp với điều kiện bản thân và hài hòa với khu vực lân cận, phát huy nội lực của đô thị với việc sử dụng năng lượng tái tạo, phát triển các không gian xanh. Tạo ra những bước chân sinh thái nhỏ nhất, giảm thiểu lượng ô nhiễm môi trường thấp nhất, sử dụng hiệu quả đất, thận trọng trong việc sử dụng vật liệu xây dựng, tái sử dụng vật liệu hoặc chuyển hóa chất thải thành năng lượng tái tạo.
Lợi ích mà đô thị xanh, đô thị sinh thái và đô thị bền vững về môi trường mang lại với cuộc sống tương lai của con người là điều không thể bàn cãi. Với đặc điểm nổi bật là có nhiều không gian xanh, chất lượng môi trường xanh, hài hòa các hệ sinh thái nhân tạo (hệ sinh thái đô thị) và hệ sinh thái tự nhiên, nó sẽ tạo ra môi trường sống tốt, bảo đảm sức khỏe và tiện nghi cho con người.
Trước những thách thức lớn của quá trình đô thị hóa với tốc độ cao, phát triển “đô thị xanh” là giải pháp giúp các thành phố Việt Nam phát triển thịnh vượng, bền vững, có bản sắc và thân thiện với môi trường.