Tình trạng ngập lụt đang là một trong những nguyên nhân chính đe dọa sự phát triển bền vững của TPHCM, cùng với các vấn đề khác như kẹt xe, ô nhiễm môi trường… Do đó, giảm nhẹ rủi ro ngập lụt là ưu tiên hàng đầu của chính quyền thành phố.
Theo ông Hồ Văn Hòa, tiếp cận trữ nước mưa ưu tiên việc tạo không gian cho nước, xem nước mưa là nguồn tài nguyên phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau. Đây cũng là giải pháp có tính linh hoạt mềm dẻo, có thể triển khai phân kỳ theo từng giai đoạn, từng khu vực.
Với những khu vực chưa hoàn chỉnh hạ tầng thoát nước, giải pháp trữ nước mưa giúp giải quyết ngập lụt cục bộ, cấp bách trong khi chờ hệ thống hạ tầng thoát nước được xây dựng hoàn chỉnh. Sau khi hoàn thiện hạ tầng thoát nước cơ bản, hệ thống trữ nước mưa sẽ đóng vai trò tăng cường khả năng ứng phó với những yếu tố bất định như: mưa cực trị, đô thị hóa quá mức cho phép, nước biển dâng…
Giải pháp trữ nước mưa sẽ góp phần giúp giải quyết ngập lụt cục bộ
Trưởng nhớm nghiên cứu Viện Môi trường và Tài nguyên TPHCM cho biết, giải pháp trữ nước mưa đã áp dụng thành công tại nhiều quốc gia nhưng vẫn còn khá mới ở Việt Nam nói chung và TPHCM nói riêng. Vì vậy, nhóm nghiên cứu đã triển khai thực hiện đánh giá tính khả thi và hiệu quả của tiếp cận trữ nước mưa giảm ngập đô thị; cập nhật, kiểm định, hiệu chỉnh mô hình mô phỏng hệ thống thoát nước chi tiết; đề xuất giải pháp trữ nước mưa cho các vùng thoát nước; giải pháp kỹ thuật nâng cấp và cải tạo hệ thống thoát nước; thiết kế thí điểm áp dụng giải pháp trữ nước mưa giảm ngập cho 3 khu vực điển hình (diện tích khu vực điển hình tối thiểu 50 - 100ha).
Tại TPHCM, giải pháp trữ nước mưa đã được đề cập trong hầu hết các quy hoạch thoát nước và xây dựng, tuy chỉ triển khai ở quy mô nhỏ lẻ như hồ điều tiết Thanh Đa, Mễ Cốc… nhưng mang lại hiệu quả giảm ngập tích cực. Bên cạnh đó, nghiên cứu tại lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè và Tân Hóa - Lò Gốm cũng cho thấy các giải pháp trữ nước mưa theo phương án tập trung hoặc phân tán đều mang lại hiệu quả giảm ngập cao.
Với những kết quả tích cực đó, nhóm nghiên cứu đã đề xuất các kịch bản trữ nước mưa cho điều kiện hiện trạng, giai đoạn trung hạn 2040 và dài hạn 2060. Cụ thể, từ nay đến năm 2040, để hạ tầng thoát nước thành phố hoạt động đúng theo thiết kế ứng, cần thiết bổ sung dung tích trữ vào khoảng 2,43 - 2,65 triệu m3 với tổng tỉ lệ diện tích cần sử dụng là 0,3% và kinh phí khoảng 10.000 tỷ đồng. Trong đó, khu vực trung tâm cần kinh phí lớn để điều tiết đưa hệ thống thoát nước hoạt động theo đúng thiết kế ban đầu.
Kịch bản dài hạn 2060 sẽ có 7 vùng thoát nước cần trữ, lần lượt là 10,329 triệu m3 và 17,295 triệu m3 với diện tích cần thiết khoảng 1,3 - 2,18% diện tích của vùng, khoảng 41.000 – 70.000 tỷ đồng để thực thi.
Nhóm nghiên cứu cũng xác định được 114/260 vị trí ao hồ hiện hữu và 139/205 vị trí vùng trũng thấp có khả năng chứa nước, đã được kiểm chứng qua khảo sát thực địa. Ngoài ra, một ứng dụng điện thoại hỗ trợ thu thập thông tin hình ảnh về khu vực trữ nước tiềm năng từ cộng đồng và gửi về máy chủ đã được xây dựng cho hệ điều hành Android.
Căn cứ vào dung tích trữ cần thiết cho từng khu vực, đặc điểm hiện trạng các vùng thoát nước, nhóm nghiên cứu khuyến nghị phân bổ không gian trữ nước cho từng vùng. Trong đó, ưu tiên duy trì các ao hồ hiện hữu để trữ nước, bố trí dung tích trữ theo hướng tập trung, phân tán, gắn với công trình; khuyến nghị có cơ chế kiểm soát dòng chảy tràn tại các khu dân cư nằm dưới mức cho phép trước khi đấu nối vào hệ thống cống chung của thành phố.
Nhóm nghiên cứu cũng đề xuất các giải pháp trữ nước mưa điển hình và thiết kế thí điểm cho 3 khu vực điển hình tại TPHCM: những khu vực đô thị hóa cao, mật độ dân cư đông, thiếu quỹ đất xây dựng sẽ bố trí hồ điều tiết ngầm; khu vực có mật độ đô thị hóa trung bình, có sông/kênh nhiều (như lưu vực rạch Thủ Đức) sẽ bố trí các hồ điều tiết kết hở.