Chất lượng nước ở Việt Nam suy thoái một cách đáng lo ngại, với dấu hiệu của độc tính phát sinh từ các thành phố, khu công nghiệp và nông nghiệp. Dòng chảy qua các thành phố lớn bị ô nhiễm nặng. Nước dưới đất ở nhiều vùng đã bị ô nhiễm, khai thác quá mức đã dẫn đến gia tăng độ mặn và nồng độ các chất ô nhiễm. Trên sông Mê Công và sông Hồng, vấn đề này còn xảy ra cùng với xâm nhập mặn.
Theo các chuyên gia, mặc dù chương trình cải cách toàn diện về xử lý nước thải đã được thông qua năm 2007 (Nghị định 88/2007), ô nhiễm vẫn có xu hướng gia tăng. Các vấn đề chính đang được đặt ra hiện nay là: Ô nhiễm từ nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp và các làng nghề; Ô nhiễm do hóa chất trừ sâu và phân bón trong nông nghiệp; Hệ thống quy định pháp lý kém thực thi; Tỉ lệ kết nối thấp với mạng lưới thoát nước; Đầu tư thấp ở mọi khâu trong thu gom, xử lý nước thải và bùn thải; Bỏ qua khả năng tái sử dụng nước thải; Mức phí thấp dẫn đến thu không đủ để bù chi.
Một lĩnh vực quan trọng cần nghiên cứu là xác định tại sao các cấu trúc pháp lý và khuyến khích lại chưa hiệu quả. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), cần phải có khuyến khích tốt hơn cho đầu tư vào dịch vụ nước thải. Đây là dịch vụ hàng hóa công cộng. Phần lớn được cung cấp và chi trả bởi các cơ quan chức năng của thành phố, bởi công ty cấp nước hay bởi công ty xử lý nước thải riêng biệt hoặc một cơ quan của thành phố.
(Ảnh minh họa)
Báo cáo của Nhóm Tài nguyên nước 2030 (2030WRG, 2017) đã xác định xử lý và tái sử dụng nước thải là một lĩnh vực ưu tiên đầu tư và lĩnh vực này có thể hấp dẫn nếu như lợi ích, tái sử dụng nước thải đã qua xử lý - có thể tạo ra nguồn thu. Báo cáo cho rằng, việc tái sử dụng nước thải đô thị có khả năng làm giảm áp lực về tài nguyên nước của TP. HCM về mức “căng thẳng thấp” vào năm 2030. Đây là việc có giá trị, nhưng vấn đề đặt ra làm thế nào để hiện thực hóa và cần sửa đổi quy định như thế nào. Tương tự, xử lý nước thải từ các cụm công nghiệp dọc sông Nhuệ- Đáy gần Hà Nội có thể cải thiện đáng kể chất lượng nước mặt, nhưng một lần nữa các lợi ích cần phải được chi trả.
Báo cáo của Nhóm Tài nguyên nước 2030 cũng cho rằng, tái sử dụng trong công nghiệp có thể biến việc xử lý nước thải thành cơ hội kinh doanh thương mại và đề xuất ba cách thức: tận dụng đầu tư cho nước thải từ các tổ chức công và tư nhân theo thỏa thuận đối tác công tư PPP; làm việc với các công ty phát triển hạ tầng về thương mại hóa các nhà máy xử lý và hệ thống tái sử dụng nước thải công nghiệp; và yêu cầu (trong một số trường hợp) ngành công nghiệp phải sử dụng nước thải đã qua xử lý cho các quy trình sản xuất. Một giải pháp đôi bên cùng có lợi, đặc biệt là tại các điểm nóng căng thẳng về nguồn nước, có thể là đầu tư vào xử lý và tái sử dụng nước thải.
Ngoài ra, để ứng phó với ô nhiễm nông nghiệp, khung pháp lý phải được thực thi, và giáo dục, các ưu đãi sửa đổi phải được áp dụng. Chính phủ nhận thức rõ các vấn đề ô nhiễm nông nghiệp và thông qua Đề án Tái cơ cấu nông nghiệp của Bộ NNPTNT năm 2014, đã nêu sự cần thiết giảm thiểu tác động của nông nghiệp đến môi trường. Một báo cáo gần đây của Ngân hàng Thế giới về ô nhiễm nông nghiệp khuyến cáo rằng nông dân cần được cung cấp các lựa chọn kỹ thuật tốt hơn và cơ cấu khuyến khích - tích cực và tiêu cực – cần phải được sửa đổi để khuyến khích hành vi không xả thải. Các chương trình của Chính phủ thúc đẩy thực hành tốt, nhưng cần có giám sát và cưỡng chế, hỗ trợ bởi sự hợp tác liên cơ quan. Những thực hành nông nghiệp tốt đã được phát triển cần phải được nhân rộng. Với các chương trình phù hợp kết hợp với phổ biến, tuyên truyền, điều chỉnh việc sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu có thể tạo ra kết quả có lợi cho các bên- hiệu quả cao hơn, giảm thiểu ô nhiễm và thu nhập cao hơn.
M. Quang