Bởi trong những ngày Tết, mọi việc chỉ diễn ra trong gia đình với tất cả những thuần phong mỹ tục từ nhiều đời truyền lại, cuốn hút tất cả mọi người. Trong những ngày Tết, người Việt Nam hoàn toàn tuân theo những giá trị bắt nguồn từ cái thiêng liêng, cái bí ẩn, tôn thờ những giá trị không vụ lợi mà rất trừu tượng, mông lung, có thể coi chúng là đời sống tâm linh.
Nếu trong thời thơ ấu, ta chờ mong Tết để được mặc quần áo mới, được ăn bánh chưng, được chạy nhảy vui đùa thỏa thuê thì khi tóc đã pha sương, ta lại cảm nhận cái Tết cổ truyền thắm đượm tình người trong trời đất, sâu thẳm nơi cội nguồn bản thể mà gia đình là cái nôi nuôi dưỡng nó. Những phong tục tập quán đậm đặc trong mấy ngày Tết diễn ra trong các gia đình, tạo thành nếp nhà, làm nên một giá trị tâm linh của văn hóa gia đình. Nhờ những ngày Tết, con người được trở về với chính mình. Dù ai đi đâu, ở đâu, làm ông to bà lớn gì thì những ngày Tết cũng phải trở về gia đình, tuân theo những tục lệ thiêng liêng, làm tròn bổn phận của mình với trời, đất, với tổ tiên, ông bà, cha mẹ, vợ con và người thân ruột thịt một cách tự nguyện, đầy mẫn cảm. Những ngày đó, con người xã hội lắt léo tạm biến đi, nhường chỗ cho con người cá nhân chân thật, đầy tình cảm, đầy thương yêu, nhân nghĩa... sống dậy trong mối giao cảm thiêng liêng với trời, đất, với cõi thiêng, với người ruột thịt qua các tục lệ trong nhà như: lễ cúng ông Táo, lễ Tống cựu nghinh tân, lễ tiễn ông Vải, lễ cúng giao thừa, xông nhà, chúc Tết, mừng tuổi, thăm hỏi họ hàng... Có thể nói mỗi một cái lễn là một bài học giáo dục trực quan, luồn lách trong tâm khảm mỗi con người, khơi dậy cái thiện, xóa đi cái ác. Vì thế trong các ngày Tết, con người ai cũng tốt hơn và mong mỏi cho người khác tốt hơn, đẹp hơn. Họ chúc nhau: “Năm mới vạn sự tốt lành”, “Năm mới an khang thịnh vượng”. Lời chúc đó xuất phát từ cái tâm lương thiện của mỗi người nên nó chân thật, không phải là những lời giả dối. Vì những tục lệ trong ngày Tết có giá trị văn hóa cao như vậy, nên xin các bà mẹ, bà vợ, người con dâu trong nhà đừng bỏ qua nó, mà hướng tâm chu đáo trong mọi việc lễ đó để khơi dậy cái tâm, cái đức trong con người và kéo mọi thành viên trong gia đình về với tổ ấm của mình.
Người Hà Nội từ bao đời nay vẫn nhớ Tết ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm. Ngày hôm ấy là ngày gia đình tiễn Vua Bếp của nhà mình lên trời để kính báo với tổ tiên, trời đất cái sự làm ăn, đời sống bếp núc, đời sống chồng vợ, con cái trong một năm qua. Tết ông Táo nhắc mỗi chúng ta đừng để tắt bếp lửa nhà mình. Sau Tết ông Táo là lễ tết ông Vải. Trước lễ giao thừa vài ngày, người ta đem hết cả chân nhang trong bát hương đốt quanh năm ra đổ xuống sông, hồ hay đốt đi và thay tro vào bát hương. Nhân lúc con cháu dọn dẹp, bày biện lại bàn thờ, ông Vải thừa dịp đi chơi vài ngày để chờ lễ giao thừa lại trở về ăn Tết cùng con cháu trong nhà. Đây là sự chuẩn bịc ho cuộc gặp gỡ tâm linh diễn ra trong nhà những ngày Tết. Lễ Tống cựu nghinh tân được diễn ra gần lễ giao thừa. Người ta quét dọn nhà cửa sạch sẽ, mọi đồ vật được lau chùi, sắp đặt lại. Tất cả mọi ngóc ngách trong nhà như được thổi vào luồng sinh khí mới để đón phút chuyển vần vũ trụ từ năm cũ sang năm mới. Hay nhất là tục tắm lá mùi, sáng ba mươi Tết, người mẹ đi chợ Tết không quên mua mớ lá mùi già về nấu nước thơm cho cả nhà cùng tắm. Hương lá mùi thơm phức cả gian nhà đêm ba mươi Tết giá lạnh làm cho không khí ấm áp lạ thường. Ngày còn bé được tắm lá mùi, hương thơm của nó thấm ngọt làn da, tôi cứ nghĩ mình là công chúa được nuôi trong cành vàng lá ngọc, được tắm nước thơm huyền diệu, cao sang. Càng lớn lên tôi càng hiểu cái niềm vui sang trọng của cô bé chân đất ấy được bắt nguồn từ tục lệ dân gian, từ bàn tay chăm sóc dịu hiền của mẹ. Ngày nay, khi đã làm vợ, làm mẹ, tôi lại mua lá mùi về tắm cho chồng, cho con đêm ba mươi Tết. Và tôi cảm nhận đó là thứ hương thơm của đất, cho tôi một sức sống diệu kỳ để ta tiếp tục hành trình cùng vòng tuần hoàn của vũ trụ.
Thiêng liêng nhất là lễ cúng giao thừa. Đây là giây phút gặp gỡ linh điệu của từng người với các vị thần trong nhà, với các bậc tổ tiên, ông bà, người thân đã khuất và cũng là cuộc gặp gỡ giữa con người và trời – đất tỏng khoảnh khắc vũ trụ chuyển vần. Trong lễ cúng giao thừa, nhà nào cũng chuẩn bị mâm cỗ cúng gia tiên với đầy đủ các món ăn truyền thống: thịt mỡ, dưa hành, bánh chưng xanh, hoa trái và một mâm cỗ cúng giao thừa ở ngoài trời. Đúng giao thừa, trên bàn thờ gia tiên thơm hướng khói, đèn nến lung linh huyền ảo, chắp tay cung kính, im lặng giữa khói hương ta gặp tổ tiên. Cuộc gặp gỡ vô hình này tạo nên một giá trị tâm linh mà thiếu nó, con người không thể trở thành người. Ngoài sân, bên mâm cỗ cúng giao thừa ở ngoài trời, mỗi người lại có dịp được nối mình với vũ trụ trong phút thiêng liêng. Văn hóa dân gian quan niệm con người ta sống trong trời – đất. Ở thiên đình cũng có tổ chức quan quân trông coi hạ giới. Mỗi năm, đến phút giao thừa, thiên đình lại thay tốp quan mới nên các cụ ta làm mâm cỗ cúng trời, tiễn đưa người cũ, đón người mới về, hy vọng một năm làm ăn yên ổn, mưa thuận, gió hòa, không bị nạn tham nhũng quấy nhiễu. Ngoài ý nghĩa tâm linh ấy, mâm cỗ cũng giao thừa ngoài trời làm cho đêm ba mươi Tết thêm linh thiêng, huyền ảo bởi ánh đền, hương nến cháy đỏ bập bùng trong bụi mờ sương khói, ghi đậm một ấn tượng giao lưu giữa con người với tròi và đất. Đây cũng là giây phút con người tiếp nhận năng lượng của trời đất qua không khí êm dịu của đêm tĩnh lặng. Sau phút giao thừa là tục hái lộc, xông nhà, chúc Tết, mừng tuổi, mừng thọ. Đây là cuộc gặp gỡ đẹp nhất, thân thương nhất, ấm áp nhất của những người thân trong gia đình mà đau đớn cho những ai phải xa nhà trong giây phút thiêng này.
May mắn cho những người có văn hóa, có gia đình hôm nay được đón Tết trong một cảm quan văn hóa dân tộc cao siêu. Chúng ta xin chắp tay vái lạy ông bà, tổ tiên đã cho ta những phong tục đẹp trong ngày Tết. Những phong tục đó có một sức hấp dẫn lạ kỳ vì nó gợi về sức sống bên trong của mỗi con người trong một bản thể tự do. Mỗi chúng ta được tắm mình trong phong tục đó như được trở về với bản ngã, quay về cõi linh thiêng mà ta quen gọi là cội nguồn, hướng tới không gian trời – đất mà đôi khi mải vật lộn với cuộc sống sinh tồn nghiệt ngã, ta trót quên đi bên ta còn có ông vải, thánh thần, trời, đất.
Qua những giây phút sống trong phong tục đẹp của gia đình Hà Nội mấy ngày Tết, ta mới hiểu gia đình là cội nguồn nuôi dưỡng đời sống tâm linh của mỗi người. Mà con người sở dĩ trở thành con người, một phần căn bản là do có đời sống tâm linh. Những giá trị tâm linh mà gia đình mang đến cho mỗi người hết sức bền vững. Đời sống tâm linh, đó chính là hạt nhân bất biến của gia đình và văn hóa gia đình. Xét cho cùng, con người cần tổ ấm gia đình tức là cần có giá trị tâm linh để duy trì sự sống của mình trên một bình diện văn hóa mà chỉ ở đó con người mới có. Những phong tục đẹp trong ngày Tết diễn ra trong các gia đình Việt Nam còn là bài học đầu tiên về mối quan hệ giữa con người với trời – đất, để con người tìm cách sống hòa nhập với thiên nhiên theo nguyên lý thiên – địa – nhân hợp nhất của triết học phương Đông. Vì vậy, chăm sóc những giá trị tâm linh mà văn hóa gia đình đem lại là phù hợp với bản sắc dân tộc và thời đại. Nó sẽ giúp con người trở thành Người trong sự hợp nhất với vũ trụ.