Nhấn mạnh ô nhiễm môi trường, đặc biệt là không khí đã và đang gây tác hại nặng nề cho sức khỏe con người và thiệt hại kinh tế - xã hội, nhiều ý kiến chuyên gia, cơ quan quản lý đều thống nhất cho rằng giải pháp cấp thiết trong bối cảnh hiện nay là các địa phương cần đẩy mạnh tuyên truyền ngăn chặn chất ô nhiễm ngay từ nguồn phát sinh; đồng thời loại bỏ dần các lò đốt rác không đạt chuẩn, chuyển đổi phương tiện giao thông xanh.
Nhức nhối ô nhiễm không khí ở Hà Nội
Nhiều thách thức trong xử lý môi trường
Chia sẻ tại diễn đàn “Công nhân lao động vì môi trường 2025” diễn ra chiều 19/9, bà Trần Thị Thu Hiền, đại diện Phòng Quản lý chất thải (Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, năm 2024, tổng khối lượng rác thải sinh hoạt phát sinh trên cả nước đạt 69.406,53 tấn/ngày, trong đó khu vực đô thị chiếm 53,67% và nông thôn chiếm 46,33%.
Đáng chú ý, dù cả nước có 1.549 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt, song phần lớn vẫn dựa vào chôn lấp (chiếm khoảng 64%), trong khi công nghệ hiện đại như đốt rác phát điện, ủ sinh học hay tái chế mới chiếm tỷ lệ thấp.
Điều đáng nói là sau sáp nhập, lượng rác thải có xu hướng tăng nhanh, nhiều địa phương gặp khó khăn do địa bàn mở rộng nhưng hạ tầng thu gom, vận chuyển và xử lý chưa được điều chỉnh kịp thời, dẫn tới quá tải.
Bên cạnh đó, ý thức phân loại rác của một bộ phận người dân chưa cao, hạ tầng kỹ thuật còn thiếu đồng bộ, trong khi chi phí vận chuyển tăng mạnh. Ngoài ra, nhiều bãi chôn lấp không hợp vệ sinh tiếp tục là thách thức lớn.
Có chung quan điểm, PGS.TS Vũ Thanh Ca, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội nhấn mạnh, mặc dù tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực đô thị đạt trên 90%, khu vực nông thôn trung bình đạt khoảng 63%, song việc xử lý đa phần là chôn lấp.
Các hình thức xử lý khác như đốt dù đã được áp dụng ở một số địa phương song phân loại tại nguồn, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt phân loại mới chỉ được áp dụng hạn chế và hiệu quả chưa cao.
Thậm chí, tại nhiều khu dân cư, sau các kỳ thu hoạch vẫn còn hiện tượng đốt phụ phẩm nông nghiệp, gây ô nhiễm nghiêm trọng không khí. Rác thải chưa được thu gom gây tắc cống thoát nước, gia tăng ngập lụt, làm mất mỹ quan, ảnh hưởng vệ sinh môi trường, cảnh quan và sức khỏe người dân.
Cùng với đó là hiện tượng vứt bỏ xác động vật khi bị dịch bệnh vẫn tồn tại và có thể gây ra những vấn đề môi trường nghiêm trọng ở một số địa phương. Đặc biệt, chất thải nguy hại như pin, ắc quy nếu bị chôn lấp hoặc đốt sẽ giải phóng kim loại nặng và hóa chất độc hại ra môi trường, tiềm ẩn nguy cơ nhiễm độc cho cư dân.
Đáng chú ý, thời gian gần đây, ô nhiễm không khí đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng ở Việt Nam, đặc biệt là tại Hà Nội và nhiều vùng nông thôn miền Bắc. Từ cuối năm 2024 tới đầu năm 2025, có những ngày Hà Nội đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới với chỉ số AQI vượt ngưỡng 250 - mức chất lượng không khí rất kém, tiệm cận mức nguy hại.
Bà Trần Thị Thu Hiền, Phòng Quản lý chất thải, Cục Môi trường phát biểu
“Ô nhiễm không khí gây tác hại nặng nề cho sức khỏe con người và thiệt hại kinh tế - xã hội. Trong đó, bụi mịn cùng các khí độc khác có thể gây bệnh hô hấp, tim mạch, thần kinh, gan, thận, đột quỵ. Hậu quả là làm giảm năng suất lao động, học tập, đồng thời gia tăng chi phí y tế cho người dân. Các đô thị bị ô nhiễm cũng giảm sức hấp dẫn với du lịch và cư trú, khiến lượng khách giảm và khó thu hút nhân lực chất lượng cao”, ông Ca nói.
Cần triển khai đồng bộ các giải pháp ưu tiên
Trước thực trạng trên, PGS.TS Vũ Thanh Ca nhấn mạnh, biện pháp hiệu quả nhất để giảm tác hại của ô nhiễm là ngăn chặn chất ô nhiễm ngay từ nguồn phát sinh. Theo đó, các địa phương, các cơ quan, tổ chức chuyên ngành cần ngăn chặn lượng rác thất thoát ra môi trường; thu gom, tái chế, tái sử dụng hoặc xử lý hiệu quả nguồn rác đã được thu gom.
Để xử lý hiệu quả, tránh gây ô nhiễm môi trường đất và nước, cần thực hiện phân loại rác tại nguồn, thu gom, vận chuyển và xử lý đúng từng loại. “Các loại rác cần được phân thành rác có thể tái chế, tái sử dụng; rác không tái chế và rác thải nguy hại. Trên cơ sở đó, xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch thu gom, vận chuyển, xử lý phù hợp”, ông Ca nhấn mạnh.
Tương tự như ô nhiễm do rác thải, để giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm không khí, các địa phương cần chặn chất ô nhiễm ngay từ nguồn. Biện pháp đầu tiên là điều tra, đánh giá và xác định các nguồn ô nhiễm, sau đó xếp thứ tự ưu tiên xử lý dựa trên mức độ nghiêm trọng và khả năng khắc phục, xử lý.
Một ví dụ điển hình được vị chuyên gia trên chia sẻ là vấn đề ô nhiễm không khí tại đô thị do phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, nhất là xăng, dầu. Theo ông Ca, các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rõ ràng rằng xe có động cơ sử dụng nhiên liệu hóa thạch là một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TPHCM.
“Do vậy, chuyển đổi các phương tiện giao thông sử dụng động cơ xăng hoặc dầu sang các phương tiện giao thông sử dụng động cơ điện là một trong các giải pháp căn cơ để giảm thiểu ô nhiễm không khí tại đô thị”, ông Ca nói.
Để nâng cao hiệu quả quản lý, cải thiện môi trường, bà Trần Thị Thu Hiền, đại diện Cục Môi trường cũng đề xuất 7 nhóm giải pháp cần ưu tiên. Trong đó, liên quan đến việc hoàn thiện cơ chế, chính sách, bà Hiền kiến nghị cần cụ thể hóa trách nhiệm giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp dịch vụ môi trường, tổ dân phố và công đoàn trong quản lý rác thải sinh hoạt; đồng thời đẩy mạnh tăng chế tài xử phạt và khen thưởng.
Các nhóm giải pháp tiếp theo là đầu tư hạ tầng thu gom - vận chuyển (mở rộng điểm tập kết, trang bị xe chuyên dụng, ứng dụng công nghệ quản lý thông minh); đổi mới công nghệ xử lý (khuyến khích đốt rác phát điện, tái chế, xây dựng khu liên hợp hiện đại, giảm dần chôn lấp); đẩy mạnh phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn (từ hộ gia đình, trường học, nơi công cộng).
Cùng với đó là phát huy vai trò công nhân lao động, xã hội hóa và hợp tác công-tư (thu hút doanh nghiệp đầu tư, áp dụng trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp nhận công nghệ hiện đại, mô hình quản lý tiên tiến); phát động phong trào toàn dân phân loại, thu gom rác, lồng ghép giáo dục môi trường trong đào tạo và xây dựng hình mẫu “Công nhân vì môi trường” để lan tỏa, nhân rộng điển hình.
“Hơn hết, để công tác quản lý rác thải sinh hoạt hiệu quả, cần có cam kết hành động từ Nhà nước, chính quyền địa phương, doanh nghiệp, tổ chức công đoàn và toàn xã hội. Mỗi người dân cần coi bảo vệ môi trường là nghĩa vụ và quyền lợi thiết thực của mình”, bà Hiền nhấn mạnh.