Phát biểu tại tọa đàm, ông Trần Quốc Khánh, Ủy viên Thường trực Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương chia sẻ, ngập úng đô thị không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là chỉ dấu của sự phát triển thiếu cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.
Ông Trần Quốc Khánh cũng cho rằng, ngập úng là lời cảnh báo về sự phát triển thiếu kiểm soát, khi hạ tầng kỹ thuật không theo kịp tốc độ mở rộng đô thị. Nếu không sớm điều chỉnh, chúng ta đang tự tạo lực cản cho tăng trưởng tương lai, ảnh hưởng đến chất lượng sống và tâm lý người dân đô thị.
Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) Tạ Quang Vinh cho biết, hệ thống thoát nước của các đô thị của Việt Nam đều được hình thành từ khá lâu, trải qua nhiều thời kỳ cũng đã được cải tạo, nâng cấp nhưng còn chắp vá, thiếu đồng bộ. Đặc biệt, hệ thống thoát nước của các đô thị hiện nay chủ yếu là thoát nước chung (thoát nước mưa nước thải cùng chung hệ thống), dẫn đến khả năng tiêu thoát nước mưa bị hạn chế, trong khi đó hệ thống thoát nước riêng tại một số khu đô thị cũng chưa phát huy hết hiệu quả. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng úng ngập đô thị khi có mưa lớn.
Cùng với tốc độ đô thị hóa cao, việc đầu tư xây dựng mới, nâng cấp cải tạo năng lực tiêu thoát nước của hệ thống thoát nước các đô thị chưa được quan tâm nhiều dẫn đến tình trạng không theo kịp tốc độ phát triển của đô thị. Tốc độ tăng dân số cơ học cũng là một trong những nguyên nhân làm giảm năng lực tiêu thoát nước mưa dẫn đến úng ngập đô thị.
Tình trạng ngập úng tại các đô thị đã và đang tác động lớn tới giao thông, sản xuất, đời sống người dân...
Trong những năm gần đây, hiện tượng thời tiết cực đoan ngày một tăng, mưa lớn, kéo dài, đột ngột diễn ra ngày càng nhiều, lượng mưa vượt quá tần suất thiết kế hệ thống thoát nước đô thị cũng như kết hợp mực nước biển dâng cao hình thành tổ hợp gồm: lũ sông – mưa – bão – triều dâng làm hệ thống thoát nước của một số đô thị hoàn toàn tê liệt dẫn đến hiện tượng ngập úng kéo dài trên diện rộng.
Do thiếu nguồn lực nên đầu tư không đồng bộ giữa mạng lưới đường thoát nước và nhà máy xử lý nước thải nên không khai thác hết công suất thiết kế nhà máy xử lý nước thải, giảm hiệu quả đầu tư công trình. Nhiều hệ thống thoát nước mưa (nước mặt) tại các đô thị bị vượt tải, khả năng thoát nước không theo kịp thực tiễn của tác động biến đổi khí hậu và hiện tượng thời tiết cực đoan.
Một số dự án thoát nước chống ngập được đầu tư nhưng triển khai còn chậm và hiệu quả chưa cao, chưa xử lý cơ bản tình trạng ngập úng tại một số địa phương và theo kịp với dự báo tình hình trước diễn biến thời tiết, biến đổi khí hậu; cơ sở dữ liệu của hệ thống thoát nước chưa đồng bộ với dữ liệu với các công trình khác như: giao thông, điện, nước sạch, cáp viễn thông...
Trao đổi về giải pháp giải quyết tình trạng ngập úng đô thị, ông Nguyễn Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam đưa ra công thức "10T" gồm: tách (chia tách lưu vực để giảm tải cho hạ lưu và phân đợt xây dựng theo khả năng tài chính); thấm (tăng cường các bề mặt thấm nước); trữ (hồ điều hòa, bể nước mưa…); thoát (cống đủ lớn, đúng cao độ); thông (kết nối tốt giữa các hạng mục, đồng bộ); trung chuyển (bơm cưỡng bức nếu không thể tự chảy); thông minh (dự báo, cảnh báo sớm rủi ro, tối ưu hóa vận hành); thích ứng (người dân có ý thức tự cứu mình); tiền (nhiều nguồn); trách nhiệm (ưu tiên cho thoát nước, chính sách phù hợp để huy động nguồn lực).
Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng cho biết, Bộ Xây dựng sẽ chỉnh lý, hoàn thiện Dự án Luật Cấp, thoát nước trình Chính phủ năm 2026 và trình Quốc hội ban hành năm 2027; tập trung rà soát sửa đổi, bổ sung Nghị định số 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải trình Chính phủ tháng 6/2026.
Hiện nay, nguồn vốn đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước theo quy hoạch của các địa phương không đáp ứng được như cầu đầu tư của các địa phương, trong khi đó nhu cầu đầu tư đến năm 2030 khoảng từ 250.000 - 300.000 tỷ đồng. Điều này đòi hỏi Nhà nước cần có nguồn vốn đầu tư từ ngân sách hoặc kêu gọi nguồn vốn khác nhằm đáp ứng cầu của các địa phương. Do vậy, kiến nghị Bộ Tài chính xây dựng cơ chế PPP cho các dự án thoát nước và xử lý nước thải; xem xét tăng tỷ lệ bố trí vốn ngân sách Trung ương cho các dự án thoát nước chống ngập, dự án thu gom và xử lý nước thải của các địa phương.
Bên cạnh đó, trong khi đợi thông qua Luật về cấp thoát nước, Nhà nước cần ban hành Chương trình chống ngập úng đô thị để có những chính sách phù hợp nhằm sớm giải quyết các vấn đề trước mắt của tình trạng ngập úng đô thị; xây dựng cơ chế đặc thù cho các địa phương trong đầu tư công trình chống ngập đô thị; xây dựng cơ sở dữ liệu về ngập úng đô thị. Thúc đẩy chuyển đổi từ thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải thành thu giá dịch vụ thoát nước và xử lý nước thải. Bổ sung nguồn ngân sách cho địa phương trong việc tái đầu tư các dự án thoát nước và xử lý nước thải…