Theo dữ liệu dân cư quốc gia năm 2023, Việt Nam có 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm hơn 16% tổng dân số cả nước. Phần lớn người cao tuổi của Việt Nam (63,3%) sống ở nông thôn, nơi các dịch vụ chăm sóc sức khỏe và xã hội cho người cao tuổi còn hạn chế. Dân số ngày càng già đi đồng nghĩa với lực lượng người cao tuổi tại chỗ sẽ tăng lên. Phần lớn trong số họ thuộc nhóm sơ lão (60 – 69 tuổi) và trung lão (70 – 79 tuổi). Họ có sức khỏe, kinh nghiệm, kỹ năng, uy tín, tiếng nói, trách nhiệm trong cộng đồng cao hơn người cao tuổi ở thế hệ trước và có thể đóng vai trò quan trọng trong công tác ứng phó biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai. Tuy nhiên, người cao tuổi có nguy cơ phải đối mặt với các điều kiện sống khắc nghiệt hơn như biến đổi khí hậu, thiếu sự hỗ trợ khi thiên tai xảy ra.
Bà Trần Bích Thủy, Giám đốc quốc gia tổ chức HelpAge International tại Việt Nam cho biết, thực tế trên đã đặt ra hai vấn đề đối với công tác ứng phó với biến đổi khí hậu. Đó là phát huy vai trò, sự đóng góp của người cao tuổi trong khi vẫn đảm bảo các nhu cầu đặc thù, giảm yếu tố rủi ro hay tính dễ bị tổn thương của người cao tuổi liên quan đến sức khỏe, tình trạng khuyết tật, an sinh xã hội, sắp xếp cuộc sống…
Gắn công tác phòng chống thiên tai với vấn đề già hóa dân số
Theo bà Trần Bích Thủy, gần 20 năm qua, HelpAge International đã áp dụng cách tiếp cận liên thế hệ trong thích ứng với già hóa dân số tại Việt Nam thông qua mô hình câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau. Đến cuối năm 2023, hơn 6.500 câu lạc bộ được thành lập trên tất cả các tỉnh, thành cả nước.
Mặt khác, bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay cho thấy nhu cầu cần thiết phải thúc đẩy cách tiếp cận mới, khuyến khích sự tham gia của cả người trẻ và người cao tuổi trong các quyết định liên quan đến ứng phó biến đổi khí hậu. Thanh niên hiện chiếm 20,9% dân số Việt Nam và đang tiên phong trong nhiều hoạt động ứng phó biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế - xã hội. Cách tiếp cận liên thế hệ hướng tới phát huy cao nhất thế mạnh của người trẻ và người cao tuổi để đồng thời giải quyết các vấn đề ảnh hưởng đến một hoặc cả hai nhóm tuổi, cũng như cộng đồng rộng lớn hơn. Cách làm là tập hợp người cao tuổi và người trẻ lại để cùng thực hiện những hoạt động, nhiệm vụ thúc đẩy hai bên trao đổi, bàn bạc với nhau, làm việc cùng nhau, lắng nghe lẫn nhau và tôn trọng lẫn nhau.
Trưởng Ban Biến đổi khí hậu và các vấn đề toàn cầu, Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường Nguyễn Sĩ Linh chia sẻ, cách tiếp cận liên thế hệ trong ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt Nam còn tương đối mới nhưng các hoạt động tương tự đã được triển khai tại nhiều địa phương. Điển hình là việc xây dựng lực lượng xung kích phòng chống thiên tai bao gồm nhiều bên liên quan, đặc biệt là sự tham gia của đoàn thanh niên, hội cựu chiến binh, hội phụ nữ các cấp.
Viện đã thực hiện một cuộc khảo sát tại tỉnh Ninh Bình và nhận thấy, nếu có sự cởi mở, khuyến khích của người cao tuổi thì thanh niên sẽ đưa ra nhiều giải pháp gắn với khoa học, công nghệ và thông tin mới hơn. Các thế hệ không có sự mẫu thuẫn hay không đồng thuận trong việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu tại địa phương, chỉ có sự khác nhau về vấn đề ưu tiên và cách thức triển khai.
Ông Nguyễn Sĩ Linh đề xuất, việc thúc đẩy sự tham gia của người cao tuổi và thanh niên trong ứng phó với biến đổi khí hậu nên được lồng ghép trong hoạt động của hội người cao tuổi và đoàn thanh niên ở địa phương. Cần gắn với các hoạt động của tổ chức xã hội đã thành lập, phát huy truyền thống kết nối/liên thế hệ trong xã hội Việt Nam; xây dựng chương trình truyền thông gắn với thực tế tác động của biến đổi khí hậu ở địa phương trong hoạt động của các tổ chức đoàn, hội và chương trình, dự án liên quan. Việc phát huy vai trò của từng thế hệ cần dựa vào thế mạnh riêng, giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cần gắn với từng nhóm tuổi và gắn với quan tâm, ưu tiên để huy động sự tham gia một cách chủ động, hiểu quả… đặc biệt trong thích ứng với vấn đề mưa lớn, ngập lụt. Đặc biệt, chính sách ứng phó với biến đổi khí hậu cần có tính bao trùm hơn, huy động được nhiều bên tham gia, đặc biệt là đối tượng dễ bị tổn thương như người cao tuổi, trẻ nhỏ.
Theo ông Matthew David Jacksons, Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam, Chính phủ đã phát động Tháng Hành động vì người cao tuổi Việt Nam diễn ra trong tháng 10 hàng năm nhằm ghi nhận và tôn vinh những đóng góp vô giá của người cao tuổi, đồng thời cam kết thực hiện hành động bảo vệ, chăm sóc và phát huy vai trò, vị thế của họ trong xã hội. Đây là tín hiệu rõ ràng về việc Việt Nam luôn ưu tiên hòa nhập và bảo vệ mọi người dân, đặc biệt là người dễ bị tổn thương nhất.
UNFPA sẽ tiếp tục hợp tác với Chính phủ Việt Nam trong việc thí điểm và nhân rộng mô hình chăm sóc toàn diện cho người cao tuổi thông qua các câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau. Sáng kiến này không chỉ cung cấp sự hỗ trợ mà còn trao quyền cho người cao tuổi và những người chăm sóc để có được cuộc sống xứng đáng, viên mãn. Mô hình là một ví dụ điển hình về giải pháp địa phương có thể thúc đẩy tiến bộ quốc gia, tăng cường vốn xã hội và đáp ứng các nhu cầu cụ thể của từng người dân địa phương.