Trình bày Tờ trình về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 – 2030, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã nêu những vướng mắc thực tiễn và những giải pháp cơ chế, chính sách đặc thù nhằm thúc đẩy phát triển năng lượng quốc gia.
Dự thảo Nghị quyết tập trung quy định về nguyên tắc, căn cứ, quy trình và thẩm quyền điều chỉnh linh hoạt quy hoạch để tháo gỡ vướng mắc, cho phép các địa phương bổ sung trạm biến áp, đường dây, điều chỉnh phương án đấu nối nguồn điện đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Để đẩy nhanh tiến độ đầu tư, dự thảo quy định các dự án công trình điện lực đã có trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia không phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, trừ các dự án thuộc thẩm quyền của Quốc hội, lưới điện trung/hạ áp, dự án khẩn cấp và điện gió ngoài khơi.
UBND cấp tỉnh được quyết định giao doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ hoặc doanh nghiệp do doanh nghiệp này nắm giữ 100% vốn điều lệ làm chủ đầu tư các dự án công trình lưới điện truyền tải trong quy hoạch.
Quang cảnh phiên họp
Dự thảo đề xuất miễn trừ thời gian hoạt động và số năm báo cáo tài chính cần cung cấp trong điều kiện vay vốn ODA và ưu tiên bố trí cấp vốn từ ngân sách nhà nước để tăng vốn điều lệ cho Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO) - doanh nghiệp nhà nước đặc thù mới thành lập năm 2024 để thực hiện các dự án cơ sở hạ tầng phục vụ vận hành hệ thống điện và thị trường điện.
Ngoài ra, dự thảo Nghị quyết đưa ra các trường hợp giao nhà đầu tư không thông qua đấu thầu, đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư ngoài đối tượng đã được quy định tại pháp luật hiện hành.
Một vấn đề được nêu trong dự thảo Nghị quyết là về điện gió ngoài khơi quy định cụ thể xử lý chi phí khảo sát, lập đề xuất chủ trương đầu tư; quy định thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư của UBND tỉnh trên cơ sở điểm gom công suất. Bộ Công Thương có thẩm quyền trong việc công bố diện tích khảo sát, diện tích sử dụng cơ sở. Đồng thời thiết lập cơ chế giao nhiệm vụ cho một số doanh nghiệp lớn nhà nước, doanh nghiệp Việt Nam khác có uy tín, thực lực thực hiện nhiệm vụ phát triển điện gió ngoài khơi quy mô lớn gắn với bảo đảm quốc phòng an ninh. Bổ sung quy định cách thức xác định vị trí dự án và tăng ưu đãi đối với dự án điện gió ngoài khơi.
Dự thảo Nghị quyết còn quy định chính sách nhằm thúc đẩy cơ chế mua bán điện trực tiếp theo tinh thần Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị bao gồm: mở rộng đối tượng cho phép đơn vị bán lẻ điện bình quân tại khu công nghiệp, khu kinh tế và quy định giá mua bán điện do các bên tự đàm phán, thỏa thuận.
Đối với lĩnh vực dầu khí và than, các dự án thuộc danh mục công trình dầu khí quan trọng, cấp bách của quốc gia và dự án than quan trọng ưu tiên đầu tư sẽ không phải thực hiện thủ tục chấp thuận đầu tư, chủ trương đầu tư, ngoại trừ dự án thuộc thẩm quyền quyết định, chấp thuận của Quốc hội hoặc sử dụng nguồn vốn đầu tư công.
Ngoài ra, dự thảo cũng đề xuất cơ chế chính sách để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc tại Luật Dự trữ quốc gia đối với dự trữ quốc gia xăng dầu nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác này.
Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi tán thành sự cần thiết ban hành Nghị quyết theo trình tự, thủ tục rút gọn nhưng đưa ra nhiều lưu ý quan trọng.
Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ cơ chế kiểm soát khi thực hiện các chính sách đặc thù và báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền về các cơ chế, chính sách đề xuất để bảo đảm đầy đủ cơ sở chính trị. Đặc biệt, cần rà soát, bám sát các quy định về kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng (Quy định 178, 189) để thiết kế chính sách thận trọng, bảo đảm các cơ chế, chính sách được ban hành không hợp thức hóa các sai phạm trước đó và không tạo khoảng trống pháp lý.
Báo cáo thẩm tra nhận định, dự thảo Nghị quyết liên quan đến nhiều văn bản pháp luật, tuy nhiên, hồ sơ chưa đánh giá đầy đủ các dự án luật, nghị quyết đang cùng trình kỳ họp Quốc hội thứ 10 này và một số luật dự kiến trình trong chương trình lập pháp 2026. Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị cơ quan soạn thảo phân định rõ tính cấp bách và tính hợp lý của từng giải pháp, xác định rõ nội dung nào phải quy định tại nghị quyết này, nội dung nào đưa vào các luật/nghị quyết đang trình và nội dung nào sẽ sửa ở kỳ tới. Đối với các cơ chế, chính sách giải quyết vấn đề có tính chất lâu dài, cần rà soát để đề xuất sửa đổi tại các luật có liên quan.
Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính đặc biệt lưu ý một số nội dung lớn có sự khác biệt với các quy định hiện hành của pháp luật về đất đai, bảo lãnh Chính phủ, bảo lãnh ngoại hối, thời hạn BOT, lựa chọn nhà đầu tư và cam kết bằng đô la Mỹ. Đây là những chính sách có tác động lớn, vượt khung pháp luật hiện hành, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng, an toàn tài chính, tiền tệ quốc gia, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Cơ quan chủ trì thẩm tra đề nghị cơ quan soạn thảo thuyết minh rõ ràng về sự cần thiết, cơ sở để đề xuất và báo cáo Bộ Chính trị cho ý kiến chỉ đạo trước khi tiếp thu, hoàn thiện dự thảo trình Quốc hội.