Chia sẻ tại hội thảo “Chuyển đổi năng lượng xanh nhìn từ Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị” do tạp chí Nhà đầu tư vừa tổ chức tại Hà Nội, PGS.TS. Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội) cho biết, trong hơn ba thập kỷ qua, ngành năng lượng đóng vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội. Giai đoạn 2011 - 2023, nhu cầu năng lượng tại Việt Nam tăng trung bình 6,5 %/năm, thuộc nhóm cao nhất khu vực châu Á. Sự tăng trưởng mạnh mẽ này phản ánh vai trò của năng lượng như “huyết mạch” của nền kinh tế nhưng đồng thời cũng đặt ra áp lực lớn lên hệ thống hạ tầng, nguồn cung và an ninh năng lượng quốc gia.
Đặc biệt, cơ cấu năng lượng sơ cấp của Việt Nam vẫn thiên lệch: than chiếm khoảng 49,7%, dầu mỏ và các sản phẩm dầu chiếm 24,7%, khí tự nhiên 6,4%, thủy điện 6,8%, năng lượng tái tạo khoảng 3,3%, sinh khối và chất thải 9,1%. Mức độ phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch cao khiến Việt Nam chịu rủi ro kép: vừa đối mặt với biến động giá năng lượng toàn cầu vừa chịu áp lực giảm phát thải để thực hiện cam kết Net Zero tại COP26.
Theo Vietnam Energy Outlook 2024, để đạt được mục tiêu Net Zero 2050, Việt Nam cần đầu tư thêm 8 – 10 tỷ USD/năm cho năng lượng tái tạo, hạ tầng và công nghệ lưu trữ - một con số thể hiện thách thức tài chính rất lớn.
Hướng tới xây dựng hệ thống năng lượng hiện đại, bền vững, thông minh, đồng bộ
Trong bối cảnh đó, Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định rõ định hướng chiến lược: phát triển năng lượng phải gắn với chuyển đổi xanh, đổi mới sáng tạo và kinh tế tuần hoàn, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, thực hiện cam kết Net Zero 2050.
Tinh thần Nghị quyết 70 thể hiện ở bốn nhóm mục tiêu trọng tâm: xây dựng hệ thống năng lượng hiện đại, bền vững, thông minh, đồng bộ; tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo lên khoảng 30% tổng cung năng lượng vào năm 2030, hướng tới 40 – 50% vào năm 2045; giảm phát thải khí nhà kính 10% vào năm 2030 và 20% vào năm 2045, tiến tới trung hòa carbon vào năm 2050; phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thúc đẩy ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong ngành năng lượng.
Theo ông Đặng Trần Thọ, để hiện thực mục tiêu trên, Việt Nam đang đối mặt với ba thách thức lớn: nhu cầu điện tăng nhanh trong khi nguồn cung ổn định còn hạn chế, gây áp lực lớn lên đầu tư mới; phụ thuộc mạnh vào than và khí, dẫn tới rủi ro nhập khẩu, phát thải cao, thiếu tính bền vững; năng lực lưu trữ và truyền tải yếu, khiến việc tích hợp các nguồn năng lượng tái tạo bị gián đoạn, lãng phí công suất.
Ngoài ra, các vấn đề về khoa học, công nghệ, nguồn nhân lực và tài chính xanh cũng là trở ngại đáng kể. Các công nghệ chủ chốt như pin lưu trữ, hydrogen xanh, AI trong quản lý năng lượng vẫn ở giai đoạn đầu; trong khi cơ chế tài chính xanh, trái phiếu xanh, quỹ đầu tư năng lượng mới đang hình thành. 80% thiết bị năng lượng tái tạo là nhập khẩu, năng lực nội địa trong sản xuất thiết bị và phát triển công nghệ năng lượng tiên tiến còn yếu.
Trước tình hình đó, yêu cầu đặt ra là Việt Nam cần chuyển đổi nhanh nhưng bền vững, dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và hợp tác quốc tế để biến tiềm năng thành hiện thực, hướng tới mục tiêu Net Zero 2050 đồng thời đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia vững chắc đến năm 2045.
Ông Đặng Trần Thọ cho rằng, để đạt được các mục tiêu chiến lược về an ninh năng lượng, giảm phát thải và tăng trưởng xanh, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, có tính liên ngành, gắn kết giữa nhà nước – doanh nghiệp – viện, trường – xã hội.
Theo đó, phải tăng vai trò của khu vực tư nhân và FDI trong phát triển ngành điện, khuyến khích đầu tư hỗn hợp, các tập đoàn tư nhân tham gia cùng nhà nước trong đầu tư các dự án hạ tầng năng lượng.
Định hướng thu hút FDI thế hệ mới vào công nghệ nguồn, không chỉ lắp đặt mà còn chuyển giao tri thức và R&D (nghiên cứu và phát triển) tại Việt Nam.
Để tránh phụ thuộc công nghệ ngoại nhập, Việt Nam cần tập trung vào ba trụ cột là nghiên cứu - ứng dụng - thương mại hóa. Đồng thời hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo và phòng thí nghiệm quốc gia: thiết lập Trung tâm Đổi mới công nghệ năng lượng Việt Nam (VIEC-Innovation Hub) tại Hà Nội, Đà Nẵng, TPHCM.
Cùng với đó, cần khuyến khích hình thành vườn ươm khởi nghiệp năng lượng xanh trong các trường đại học, viện nghiên cứu, hỗ trợ tài chính qua quỹ đầu tư mạo hiểm xanh nhằm xây dựng chuỗi cung ứng năng lượng xanh nội địa.
Tham dự hội thảo, ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, triển khai thực hiện Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại văn bản số 8617/VPCP-CN, Bộ Công Thương đang xây dựng và hoàn thiện hồ sơ dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về các cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 để trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 (tháng 10 năm 2025).
Ông Trần Hoài Trang nhấn mạnh: Bộ Công Thương rất hy vọng nếu Nghị quyết này được ban hành sẽ tạo một hành lang pháp lý thông thoáng, thúc đẩy phát triển các dự án nguồn điện, lưới điện nhanh chóng, đáp ứng được nhu cầu phụ tải của hệ thống điện trong bối cảnh đất nước đang vươn mình với mục tiêu tăng trưởng mỗi năm hai con số giai đoạn 2026 – 2030.