Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, dự thảo Nghị định nhằm thiết lập cơ chế pháp lý từng bước hình thành các doanh nghiệp nòng cốt để tạo tiền đề cho công nghiệp đường sắt trong nước phát triển, hình thành chuỗi cung ứng sản xuất sản phẩm, hàng hóa công nghiệp đường sắt; từng bước làm chủ công nghệ, hướng đến tạo ra các sản phẩm công nghiệp đường sắt đạt thương hiệu quốc gia.
Dự thảo Nghị định có các quy định mới, lần đầu tiên quy định theo nhiệm vụ giao tại Luật Đường sắt năm 2025 và các nghị quyết của Quốc hội có liên quan. Dự thảo Nghị định nhằm giải quyết những vướng mắc từ thực tiễn là chưa có quy định về việc giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt sử dụng vốn ngân sách ngoài chi thường xuyên.
Dự thảo Nghị định đã chỉnh lý, hoàn thiện tiêu chí lựa chọn nhà cung cấp theo hướng chặt chẽ, bảo đảm lựa chọn được các doanh nghiệp có tiềm lực thực sự, đủ khả năng tiếp cận công nghệ đường sắt tiên tiến, đóng vai trò nòng cốt, dẫn dắt công nghiệp trong nước, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng sản phẩm công nghiệp đường sắt, từng bước làm chủ công nghệ, hướng tới xây dựng thương hiệu quốc gia trong lĩnh vực này.
Các nhóm tiêu chí bao gồm: năng lực tài chính; cơ sở vật chất; năng lực nhân sự; năng lực, kinh nghiệm thực hiện nhiệm vụ; chất lượng sản phẩm.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp. (Ảnh: VGP)
Các doanh nghiệp quy mô nhỏ hơn được tham gia một số cấu phần của hàng hóa, dịch vụ công nghiệp đường sắt với vai trò đối tác phụ trợ, tạo nền tảng hình thành chuỗi công nghiệp hỗ trợ trong nước, thúc đẩy phát triển toàn diện ngành công nghiệp đường sắt Việt Nam.
Dự thảo cũng quy định nội dung giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt; trình tự thực hiện; trách nhiệm của cơ quan giao nhiệm vụ, đặt hàng và nhà cung cấp.
Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh mục tiêu cao nhất là hình thành ngành công nghiệp đường sắt độc lập, tự chủ, có năng lực làm chủ chuỗi giá trị và công nghệ cốt lõi. Chiến lược phát triển phải được đặt trong khuôn khổ rõ ràng, thể hiện định hướng của Đảng và Nhà nước về phát triển ngành công nghiệp nền tảng, đặc biệt là cơ khí chế tạo, thiết kế và công nghệ đồng bộ.
Phó Thủ tướng yêu cầu xác định rõ danh mục sản phẩm, chuỗi giá trị trọng tâm, không dàn trải, tập trung vào các lĩnh vực then chốt của ngành đường sắt; ưu tiên phát triển đường sắt tốc độ cao vì khi làm chủ được lĩnh vực này sẽ tự động làm chủ được các phân ngành thấp hơn. Nhà nước cần “đặt hàng” các sản phẩm, công nghệ chưa từng có, tạo bước đột phá về năng lực sản xuất trong nước.
Doanh nghiệp tham gia phải có kế hoạch chuyển giao công nghệ rõ ràng, cam kết tỷ lệ nội địa hóa tăng dần, có viện nghiên cứu, đội ngũ kỹ sư, năng lực thiết kế - chế tạo và đáp ứng các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế; tổ chức được hệ sinh thái sản xuất, có mạng lưới các đơn vị cung ứng phía dưới, thể hiện năng lực liên kết và tổ chức chuỗi sản xuất đồng bộ.
Nhà nước cần cam kết thị trường tiêu thụ ổn định cho các sản phẩm được đặt hàng; có chính sách ưu đãi vượt trội hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực, phát triển viện nghiên cứu... Cần thành lập hội đồng thẩm định, lựa chọn doanh nghiệp, công bố danh mục và tiêu chí rõ ràng, bảo đảm minh bạch, pháp lý chặt chẽ trong giao nhiệm vụ.
Theo Phó Thủ tướng, chủ thể đặt hàng là Nhà nước, không phải địa phương hay nhà đầu tư riêng lẻ. Tuy nhiên, đây là vấn đề mới, phức tạp và chưa có tiền lệ; cần giới hạn phạm vi áp dụng, chỉ tập trung vào một số ngành chưa có để tránh dàn trải.
Các Bộ, ngành xây dựng lộ trình cụ thể, triển khai các dự án mẫu, trọng điểm; hoàn thiện cơ sở pháp lý, thủ tục đăng ký, đánh giá năng lực; bảo đảm sản phẩm cụ thể, có tính ứng dụng thực tiễn cao.