Tại hội thảo, ông Hoàng Bình Huy (Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn) cho biết, tổng diện tích trồng lúa ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) chiếm khoảng gần 4 triệu ha, với sản lượng từ 24 - 25 triệu tấn lúa/năm; năng suất bình quân đạt 6,2 tấn/ha. Riêng năm 2022, các địa phương trong vùng xuất khẩu 7,1 triệu tấn lúa; chiếm 90% tổng sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam. Các thị trường xuất khẩu lúa gạo chính gồm: Philippines (45,2%), Trung Quốc (12%), Bờ Biển Ngà (Côte d'Ivoire) (8,2%) và thị trường EU, Nhật Bản, Mỹ…
Hiện nay, các doanh nghiệp chủ yếu mua lúa của nông dân thông qua trung gian, thương lái; chủ yếu doanh nghiệp liên kết khi có yêu cầu đặc biệt về chất lượng sản phẩm: hữu cơ, kiểm soát dư lượng trong hạt gạo (đối với thị trường EU, Mỹ…), SRP, an toàn, GAP, GlobalGAP… Điều này dẫn đến giá lúa bấp bênh, thị trường đầu ra của doanh nghiệp không ổn định, tiêu thụ lúa gạo cho bà con nông dân gặp khó…
Để ngành hàng lúa gạo của Việt Nam nói chung, ĐBSCL nói riêng phát triển bền vững, ông Hoàng Bình Huy góp ý cần liên kết trong sản xuất lúa gạo theo chuỗi giá trị. Việc này cần làm ngay, nhất là trong bối cảnh thách thức của biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét ở khu vực. Đồng thời, cần tạo điều kiện đưa ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất; xây dựng vùng sản xuất tập trung, quy mô lớn; nông dân sản xuất sản phẩm theo nhu cầu thị trường, theo đặt hàng của doanh nghiệp; áp dụng đồng bộ quy trình sản xuất, chất lượng sản phẩm đồng đều…
Phát triển chuỗi giá trị lúa gạo bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu
Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh An Giang Trương Kiến Thọ, An Giang là một trong những tỉnh sản xuất và xuất khẩu lúa gạo trọng điểm của vùng ĐBSCL và cả nước; đồng thời cũng là tỉnh tiên phong trong xây dựng cánh đồng lớn, có liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo và các loại nông sản đạt hiệu quả cao, góp phần phát triển các ngành hàng chủ lực và tăng thu nhập cho người dân trồng lúa.
Nhằm hiện thực hóa các chính sách trong liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo và các nông sản khác, ngành nông nghiệp tỉnh An Giang đã đặc biệt quan tâm đến việc phát triển các loại hình kinh tế tập thể, hợp tác xã, tổ hợp tác liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị các ngành hàng nông nghiệp chủ lực, nhất là lúa gạo; tập trung tối đa các nguồn lực hỗ trợ sản xuất lúa gạo và liên kết theo chuỗi giá trị bền vững.
Trong đó, tỉnh đã tăng cường sự liên kết giữa các hợp tác xã, tổ hợp tác với doanh nghiệp; giữa doanh nghiệp với các hợp tác xã, tổ hợp tác và bà con nông dân; giữa các hợp tác xã, tổ hợp tác với nhau… Từ đó, hình thành các vùng nguyên liệu với quy mô sản xuất lớn, khả năng cơ giới hóa, tự động hóa cao; từng bước thay đổi tư duy sản xuất của người nông dân, hướng đến sản xuất theo thị trường, theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp cụ thể.
Ông Hoàng Vũ Quang, Phó Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn chỉ ra rằng, mô hình liên kết sản xuất lúa gạo theo chuỗi giá trị hiện nay ở các địa phương trong vùng đang tồn tại nhiều vấn đề như quy mô sản xuất của nông dân nhỏ lẻ, rời rạc, chưa liên kết theo nhóm hoặc qua tổ chức đại diện hợp tác xã, tổ hợp tác để cùng sản xuất với diện tích lớn, tạo sản phẩm đồng nhất… Đáng chú ý, nhân sự của doanh nghiệp tham gia liên kết được bố trí làm việc tại các hợp tác xã chưa được doanh nghiệp tạo điều kiện để gắn kết làm việc lâu dài với hợp tác xã. Nhiều doanh nghiệp chưa quan tâm xây dựng vùng nguyên liệu, liên kết sản xuất với hợp tác xã, tổ hợp tác và bà con nông dân.
Trước thực trạng đó, trong giai đoạn đến năm 2025, Việt Nam tiếp tục triển khai nhiệm vụ phát triển nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh, lấy phát triển nông nghiệp số hóa là “chìa khóa” giúp nền nông nghiệp của Việt Nam phát triển theo đúng kỳ vọng. Do đó, để chuỗi liên kết sản xuất lúa gạo bền vững trong các hợp tác xã, tổ hợp tác, ông Hoàng Vũ Quang đề xuất thời gian tới, các tỉnh vùng ĐBSCL cần xây dựng diễn đàn trên nền tảng số hóa để hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực; xây dựng cơ sở tài liệu phục vụ việc tự nghiên cứu, học tập; chia sẻ thông tin, giới thiệu sản phẩm… nhằm thúc đẩy hợp tác, trao đổi thương mại, sản phẩm dịch vụ giữa các hợp tác xã, tổ hợp tác, tăng sức cạnh tranh trên thị trường.
Tại hội thảo, nhiều chuyên gia, đại diện các doanh nghiệp, hợp tác xã đã cùng chia sẻ, đề xuất góp ý một số giải pháp để đẩy mạnh liên kết chuỗi giá trị lúa gạo bền vững trong vùng ĐBSCL.