Theo Viện Di truyền Nông nghiệp, công nghệ chỉnh sửa gen cho phép tác động chính xác vào từng vị trí trong bộ gen cây trồng, giúp tạo giống có khả năng chịu mặn, kháng bệnh, tăng giá trị dinh dưỡng hoặc kéo dài thời gian bảo quản mà không cần đưa gen ngoại lai như công nghệ chuyển gen (GMO).
Nhờ vậy, các sản phẩm chỉnh sửa gen gần như tương đồng với giống lai tự nhiên, đồng thời rút ngắn thời gian chọn tạo chỉ còn 2 - 5 năm, thay vì 10 - 15 năm như trước.
Nhiều viện, trường trong nước như Viện Di truyền Nông nghiệp, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Công nghệ sinh học TPHCM... đã làm chủ công nghệ này. Các kết quả nổi bật gồm lúa chịu mặn và kháng bệnh, đậu tương giảm đường khó tiêu, cà chua giàu carotenoid, hay ngô và đu đủ tăng năng suất và chất lượng.
Diễn đàn “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp - Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý”
Tuy nhiên, do Luật Đa dạng sinh học 2008 mới chỉ định nghĩa “sinh vật biến đổi gen”, các sản phẩm chỉnh sửa gen dù không chứa DNA ngoại lai vẫn bị xếp chung với GMO, gây khó khăn cho thương mại hóa và hội nhập quốc tế.
Các nhà khoa học kiến nghị cần tách biệt khái niệm “chỉnh sửa gen” khỏi “biến đổi gen”, đồng thời áp dụng cơ chế quản lý dựa trên đặc tính sản phẩm thay vì công nghệ sử dụng nhằm tạo hành lang pháp lý phù hợp với xu thế toàn cầu.
Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến khẳng định, khoa học và công nghệ đang trở thành động lực then chốt thúc đẩy nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững, nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh toàn cầu.
Theo Thứ trưởng, tinh thần phát triển khoa học công nghệ đã được khẳng định trong Nghị quyết 19 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị (ban hành ngày 10/7/2024), trong đó coi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chủ yếu để hiện đại hóa lực lượng sản xuất.
Hiện nay, khoa học công nghệ đóng góp khoảng 30% giá trị gia tăng toàn ngành nông nghiệp. Năm 2025, ngành nông nghiệp có thể đạt kỷ lục xuất khẩu 67 – 70 tỷ USD – minh chứng cho hiệu quả của đổi mới khoa học công nghệ.
Trong các lĩnh vực công nghệ, công nghệ sinh học được xem là mũi nhọn với tiềm năng đột phá, giúp chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm. Tuy nhiên, Thứ trưởng nhấn mạnh, việc hoàn thiện khung pháp lý vẫn là điều kiện tiên quyết để khoa học công nghệ phát huy hiệu quả, đồng thời "tạo môi trường và động lực để các nhà khoa học yên tâm cống hiến, khơi dậy tinh thần sáng tạo".
Chia sẻ tại diễn đàn, TS. Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, thế giới hiện áp dụng hai hướng tiếp cận chính trong quản lý sản phẩm chỉnh sửa gen: một là đánh giá rủi ro dựa vào đặc tính sinh học của sản phẩm cuối cùng, không phụ thuộc công nghệ tạo ra nó; hai là quản lý dựa trên quy trình công nghệ.
Một số quốc gia như Australia, Nhật Bản, Mỹ hay Argentina không xem sinh vật chỉnh sửa gen là GMO nếu không có sự chèn DNA từ loài khác hoặc không tạo ra tổ hợp gen mới.
Tại Việt Nam, Đảng và Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo quan trọng nhằm thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng và quản lý an toàn sinh vật biến đổi gen. Tuy nhiên, hệ thống pháp lý về công nghệ chỉnh sửa gen vẫn chưa hoàn thiện, trong khi công tác truyền thông khoa học còn hạn chế, dẫn tới tâm lý dè dặt trong xã hội và sự liên kết giữa nghiên cứu – doanh nghiệp – sản xuất chưa thật sự hiệu quả.
Theo ông Nguyễn Văn Long, Việt Nam đang xem xét sửa đổi, bổ sung Luật Đa dạng sinh học năm 2008 để cập nhật khái niệm và quy định liên quan đến công nghệ chỉnh sửa gen, đồng thời xây dựng cơ chế quản lý và thương mại phù hợp với xu thế toàn cầu.
Ông Nguyễn Văn Long chia sẻ: Chúng tôi sẽ hiện đại hóa hệ thống phòng thí nghiệm, phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đẩy mạnh hợp tác quốc tế và bảo hộ sở hữu trí tuệ, qua đó đưa công nghệ sinh học trở thành trụ cột của nông nghiệp hiện đại.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cũng cho rằng, đây là thời điểm thích hợp để tổng kết thực tiễn, hình thành luận cứ cho việc xây dựng, bổ sung quy định pháp luật, tạo nền tảng cho một “Khoán 10” mới trong khoa học công nghệ - nơi tri thức và sáng tạo được “cởi trói”, góp phần tạo bứt phá cho nông nghiệp Việt Nam trong giai đoạn mới.