Ngày 11/11, tại Hà Nội, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Hội nghị sơ kết 6 năm triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.
Thông tin tại hội nghị, đại diện Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, sau 6 năm triển khai Nghị định 98/2018/NĐ-CP, hơn 2.900 dự án liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản đã hình thành trên khắp cả nước, kết nối hơn 200.000 hộ nông dân với doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ hợp tác.
Tổng giá trị vốn đầu tư huy động từ các bên trong các mô hình liên kết ước đạt trên 20.000 tỷ đồng, trong đó tỷ lệ vốn đối ứng của doanh nghiệp chiếm 50 - 60%, thể hiện rõ xu hướng chia sẻ rủi ro và lợi ích trong sản xuất nông nghiệp hiện đại.
Khoảng 70% các mô hình liên kết có sự tham gia của hợp tác xã trong vai trò đầu mối tổ chức sản xuất, ký kết hợp đồng, giám sát chất lượng và phối hợp tiêu thụ sản phẩm. Các mô hình liên kết cũng đã được triển khai trên hầu hết những lĩnh vực sản xuất chủ lực của Việt Nam.
Theo Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn Lê Đức Thịnh, không chỉ tạo ra các mô hình điển hình, Nghị định số 98 còn góp phần hình thành “văn hóa hợp tác” mới trong nông nghiệp Việt Nam. Ở nhiều địa phương, nông dân đã chủ động liên kết, sản xuất theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp, thay vì tự sản xuất và phụ thuộc vào thương lái như trước. Các hợp tác xã ngày càng thể hiện vai trò là trung gian tổ chức, vừa đại diện lợi ích của nông dân vừa là đối tác tin cậy của doanh nghiệp.
Liên kết phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp xanh
Ông Lê Đức Thịnh cho biết, nhờ cơ chế hỗ trợ từ Nghị định 98, nhiều hợp tác xã được đầu tư hạ tầng, kho bảo quản, máy sấy, hệ thống truy xuất và được đào tạo nâng cao năng lực quản lý. Cùng với đó, nhiều địa phương đã hình thành vùng nguyên liệu lớn, gắn sản xuất với truy xuất nguồn gốc, cấp mã vùng trồng, tạo điều kiện để nông sản tham gia thị trường xuất khẩu chính ngạch…
Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng nhấn mạnh, liên kết chuỗi giá trị là chìa khóa thể chế cho nền nông nghiệp hiện đại, thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đây không chỉ là chỉ đạo mà còn là định hướng chiến lược cho tương lai ngành nông nghiệp Việt Nam.
Sau 6 năm triển khai, Nghị định 98 đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Hàng loạt vùng nguyên liệu quy mô lớn được hình thành, gắn kết sản xuất – chế biến – thị trường; nhiều sản phẩm chủ lực quốc gia nâng tầm chất lượng và thương hiệu. Mô hình hợp tác giữa Nhà nước – doanh nghiệp – hợp tác xã – nông dân đã góp phần chuyển đổi mạnh mẽ từ sản xuất nhỏ sang kinh tế chuỗi giá trị, tạo động lực tăng thu nhập và nâng cao giá trị nông sản.
Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế số, yêu cầu phát thải thấp và thương mại xanh, chuỗi liên kết không chỉ dừng ở hợp đồng mua bán mà trở thành công cụ quản trị trung tâm của nông nghiệp hiện đại.
Với cam kết Net Zero vào năm 2050, chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, phát thải thấp, truy xuất nguồn gốc và thương mại carbon sẽ trở thành động lực kinh tế mới cho nông dân và doanh nghiệp Việt Nam.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá quá trình triển khai Nghị định số 98 vẫn bộc lộ một số hạn chế cơ bản, khiến hiệu quả của liên kết chưa tương xứng với tiềm năng và mục tiêu đặt ra. Vấn đề lớn nhất hiện nay là tính bền vững của liên kết chưa cao.
Từ thực tiễn đó, các chuyên gia đề xuất sửa đổi Nghị định 98 theo hướng hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn, phục vụ chế biến và xuất khẩu, gắn với chuyển đổi số, truy xuất nguồn gốc và kinh tế xanh. Khái niệm “liên kết” cần được mở rộng, bao gồm cả hợp đồng, tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất và tín chỉ carbon; đồng thời bổ sung khái niệm “kế hoạch liên kết” để linh hoạt hơn cho các hợp tác xã nhỏ. Bên cạnh đó, cần có quy định rõ ràng về vai trò của thương lái, đại lý trung gian trong chuỗi, đảm bảo minh bạch và chia sẻ lợi ích công bằng.
Thứ trưởng Võ Văn Hưng gợi mở 4 định hướng chiến lược. Theo đó, cần cải cách mạnh mẽ thủ tục và cơ chế hỗ trợ, tạo môi trường minh bạch, thuận lợi, lấy hiệu quả chuỗi giá trị làm trọng tâm. Bên cạnh đó, phát triển chuỗi giá trị số và chuỗi giá trị xanh, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc, quản trị số, giảm phát thải cùng tín chỉ carbon.
Cùng với đó, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường kêu gọi việc tổ chức lại sản xuất gắn với vùng nguyên liệu đạt chuẩn, công khai, minh bạch, có hệ thống mã số vùng trồng và bản đồ số. Đồng thời, xây dựng hệ sinh thái tư vấn liên kết chuyên nghiệp, kết nối chặt chẽ giữa sản xuất - thị trường - hợp đồng - vận hành chuỗi.
Thứ trưởng Võ Văn Hưng nhấn mạnh, đây là bước chuyển từ “hỗ trợ hành chính” sang “kiến tạo môi trường phát triển”, lấy văn hóa hợp tác làm nền tảng. Liên kết chuỗi giá trị không chỉ là phương thức sản xuất mà còn là niềm tin và bản lĩnh hội nhập của nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp Việt Nam.