Nguồn nước đang thay đổi rất nhanh
Từ lý luận và thực tiễn được nghiên cứu và ghi nhận, các tham luận đem đến hội thảo nhiều thông tin ý nghĩa. Đó là “Cách tiếp cận thích ứng trong nông nghiệp - Kinh nghiệm từ lưu vực sông Murray Darling của Úc” của PGS.TS. Nguyễn Nguyên Minh - chuyên gia của CSIRO; “Quản lý nước tích hợp - Kinh nghiệm từ khu vực Đồng bằng sông Cửu Long” của PGS.TS. Nguyễn Hiếu Trung - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ; “Thực trạng sử dụng đất và nước ở Tây Nguyên” của PGS. TS. Nguyễn Thị Thanh Hương-Trường Đại học Tây Nguyên.
PGS.TS Nguyễn Nguyên Minh cho rằng thế giới ngày nay đang thay đổi rất nhanh, do đó chúng ta cần hành động thông minh hơn. Đó là đổi mới sáng tạo và hợp tác. Đối với Tây Nguyên, nguồn nước mặt có tiềm năng lớn, tốt nhưng đang thay đổi theo thời gian, thiếu kế hoạch sử dụng và lưu trữ, khai thác quá mức, diện tích rừng thu hẹp dẫn đến hạ thấp mực nước ngầm nhiều nơi…Kết quả cân bằng nước có tính đến biến đổi khí hậu là thiếu nước: năm 2020 (4.8-5.3 tỷ m3); năm 2030 (5.3-6.0m3); năm 2050 (5.5-6.3m3).
Các đại biểu tham dự Hội thảo
Bài học đối với Tây Nguyên đúc kết từ Murray Darling gồm: Quản lý nước thích ứng với điều kiện thay đổi – đánh giá và cải tiến thường xuyên theo cách tiếp cận Lộ trình thích ứng; Cấp nước cho môi trường và hệ sinh thái; Thay đổi các loại cây trồng hoặc các loài tiêu thụ ít nước hơn; Quản lý tốt hơn sự đánh đổi do đưa vào các chương trình, công nghệ, chính sách và quy định mới, v.v.; Coi trọng kinh nghiệm phong phú của cộng đồng địa phương; Đổi mới sáng tạo để tăng giá trị của nước…
Đồng bộ các giải pháp thích ứng biến đổi khí hậu
Trong tham luận của mình, PGS.TS. Nguyễn Hiếu Trung đã nêu các thách thức ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long. Bão, lũ, hạn mặn, lún sụt…ngày càng khó lường và ngoài tầm kiểm soát. Vì vậy khu vực này đang thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu theo cấp vùng, cấp tỉnh, cấp huyện. Tác giả kết luận: Cần áp dụng cách tiếp cận tổng hợp “tiến trình thích ứng” với sự tham gia của các bên liên quan như chính quyền địa phương, cộng đồng người dân, doanh nghiệp và nhà khoa học.
Đi sâu nghiên cứu riêng về khu vực Tây Nguyên, PGS. TS. Nguyễn Thị Thanh Hương đã nêu lên vấn đề rất thời sự đó là về sử dụng đất đang suy giảm diện tích rừng, đa dạng sinh học. Tác giả cho rằng, cần thích nghi tiềm năng cây trồng với đa nhân tố. Theo đó, quản lý nước theo hướng bền vững bằng đồng thời nhiều giải pháp sáng tạo. Hiện, Tây Nguyên gồm có 5 tỉnh: Đắk Nông, Lâm Đồng, Đắk Lắc, Gia Lai và Kon Tum. Tổng diện tích là 54,508 km2, chiếm ~16,4% diện tích cả nước; số dân 5.525,8 nghìn người (6,1% dân số cả nước năm 2023).
Thảo luận nhóm
Qua đó nêu bật các vấn đề về thực trạng diện tích rừng bị thu hẹp nhanh chóng, suy giảm đa dạng sinh học, suy thoái nguồn nước mặt, suy giảm nguồn nước ngầm và khả năng lọc nước tự nhiên, xói mòn. Sự phát triển diện tích cây công nghiệp và cây ăn trái có nhu cầu tưới tiêu lớn ở Tây Nguyên (cà phê, hồ tiêu, cây điều, sầu riêng, bơ…) trong 30 năm qua; vấn đề biến đổi khí hậu và nguy cơ hạn hán. Việc phát triển hạ tầng, đô thị hóa, việc tăng diện tích nhà kính trong phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao cũng ảnh hưởng nguồn nước, tăng nước chảy tràn, suy giảm lượng nước mưa ngấm trực tiếp vào đất, giảm nguồn nước bổ sung cho mạch nước ngầm.
Mục tiêu một Tây Nguyên xanh bền vững
Từ thảo luận về con đường thích ứng, hội thảo bàn sâu về tầm nhìn đến năm 2050 trong quản lý nước cho cây cà phê và cây ăn quả ở Tây Nguyên. Thông qua thảo luận, các nhóm hội thảo phân tích và chỉ rõ nhiều vấn đề đang thách thức về sử dụng nguồn nước, về ngành sản xuất, các khâu trong chuỗi giá trị…Theo đó, xây dựng kịch bản mong muốn cho ngành sản xuất cà phê, trái cây, sản xuất nông nghiệp của Tây Nguyên trong tương lai vào năm 2050...
Ông Daniel Ross - Quyền Phó Đại sứ Úc tại Việt Nam phát biểu
Tại diễn đàn Hội thảo, quyền Phó Đại sứ Úc tại Việt Nam Daniel Ross phát biểu: “Thông qua đổi mới sáng tạo chúng tôi đang hỗ trợ nông nghiệp Tây Nguyên phát triển bền vững. Từ năm 2014 Trung tâm nông nghiệp Úc hỗ trợ phát triển nông nghiệp Tây Nguyên. Hỗ trợ phát triển chăn nuôi bò lấy thịt, khoai mì, hồ tiêu, cà phê. Trung tâm cũng là nơi để nông dân và các nhà tài trợ gặp gỡ để cùng xác định và giải quyết một số vấn đề lớn của ngành cà phê và trái cây. Một số thách thức có thể kể là: biến đổi khí hậu; các tiêu chuẩn và hoạt động cấp chứng nhận; mối liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân. Trong đó biến đổi khí hậu là ưu tiên quan trọng của cả Chính phủ Việt Nam và Úc trong bối cảnh các sự kiện khí hậu đang ngày càng diễn ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn. Trong đó, Tây Nguyên – Lâm Đồng đã phải đối mặt với đợt hạn hán nghiêm trọng thứ 3 trong vòng 10 năm trở lại đây, và nước Úc của chúng tôi cũng thường xuyên đối mặt với hạn hán”.
Mức nước hồ ĐăngKia-Suối Vàng (Lâm Đồng) cạn kiệt vào mùa khô năm 2024 vừa qua
Để hướng về một Tây Nguyên xanh bền vững, các giải pháp được coi trọng nhất bao gồm: Đa dạng các loại cây trồng, nhiều lớp, nhiều tầng, nhiều tán. Phục hồi rừng tự nhiên, phát triển rừng trồng, quy hoạch rừng, nâng cao độ che phủ, phát triển kinh tế rừng, nông - lâm kết hợp để giữ nguồn nước; Phát triển nông nghiệp tuần hoàn; Phát triển du lịch sinh thái, du lịch văn hóa; Sản xuất nông nghiệp thuận theo tự nhiên; hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, bảo vệ nguồn nước không bị ô nhiễm; Đánh giá thích nghi phát triển nông nghiệp, lựa chọn cây trồng phù hợp, thực hiện xen canh, đa canh, phát triển nông nghiệp cảnh quan, nông nghiệp du lịch xanh; Nghiên cứu giống cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu; Áp dụng công nghệ tiên tiến tưới nước tiết kiệm.