Bỏ nghề vì giá nguyên liệu tăng gấp 3 lần
Theo số liệu từ Chi cục Nông nghiệp và phát triển nông thôn, tính đến hết năm 2019, toàn tỉnh Nghệ An có 14 làng nghề ngừng hoạt động. Nguyên nhân chính là thiếu nguyên liệu đầu vào, giá cả nguyên liệu tăng vọt, người dân không chủ động được nguyên liệu nên sản xuất bấp bênh, thu nhập vì thế cũng không ổn định. Do đó, chuyện bỏ nghề là điều tất yếu.
Toàn huyện Quỳ Châu có 200 hộ dân tham gia sản xuất hương trầm, tạo việc làm cho khoảng 1.500 lao động với mức thu nhập từ 3-6 triệu đồng/tháng. Trung bình mỗi năm, các làng nghề sản xuất hương trầm Quỳ Châu bán ra thị trường khoảng 70 triệu que hương, đem lại doanh thu 40 - 42 tỷ đồng.
Thời điểm tháng 10, 11, 12 âm lịch là khoảng thời gian sản xuất cao điểm của các làng nghề hương trầm phục vụ Tết Nguyên đán. Đây là vụ sản xuất lớn nhất trong năm, đem lại doanh thu chính cho các hộ theo nghề làm trầm hương ở Quỳ Châu, thế nhưng nhiều hộ gia đình đã phải bỏ nghề truyền thống của mình chỉ vì nguyên liệu đắt đỏ và khan hiếm trầm trọng.
Trước đây mỗi vụ Tết, gia đình anh Mai Dương, khối 2 Tân Lạc, Quỳ Châu (Nghệ An), cung ứng ra thị trường khoảng 20 vạn que hương, tạo việc làm cho 5 lao động. Với anh, sản xuất hương là thu nhập chính của gia đình, thế nhưng năm nay, xưởng sản xuất của nhà anh đành đóng cửa vì thua lỗ…
Theo anh Dương: “Ba năm nay, nguyên liệu làm hương khan hiếm, giá cả tăng cao. Các năm trước còn cầm cự duy trì nghề, nhưng năm nay giá đội lên gấp đôi, gấp 3 lần so với mọi năm, trong khi giá hương chỉ tăng nhẹ, trừ chi phí, số lãi chẳng đáng là bao, có khi còn lỗ, do đó, buộc phải nghỉ nghề. Chờ khi nào giá nguyên liệu ổn định trở lại, có nguồn cung dồi dào mới tính đến chuyện quay lại với nghề”.
Bên cạnh thiếu nguồn rễ hương, các loại nguyên liệu khác như: nứa chẻ chu hương, thảo quả (quế, hoa hồi…) cũng khan hiếm. Đặc biệt, giá đầu vào của các loại nguyên liệu này tăng gấp đôi, thậm chí gấp 3 so với các năm trước khiến các hộ làm nghề gặp không ít khó khăn. Tính đến thời điểm hiện tại, có khoảng vài chục hộ ở các làng nghề sản xuất hương trầm trên địa bàn huyện Quỳ Châu đã tạm ngừng hoạt động.
Bà Trần Thị Loan, Chủ nhiệm HTX làng nghề hương trầm huyện Quỳ Châu cho biết, sản xuất hoàn toàn bị động do không chủ động về nguồn nguyên liệu. Những năm gần đây, nguyên liệu khan hiếm, giá cả tăng cao nên hầu hết các hộ làm nghề không có lãi, nhiều hộ chỉ hoạt động cầm chừng để duy trì nghề, nhiều hộ không trụ nổi đành bỏ nghề. Hiện HTX cũng chưa có giải pháp nào ngoài việc chia sẻ nguồn nguyên liệu với nhau, hỗ trợ nhau trong việc giữ mối quan hệ với các cơ sở thu mua…
Nhiều hộ gia đình làm hương trầm ở Quỳ Châu (Nghệ An) đã phải nghỉ sản xuất vì thiếu nguyên liệu. Ảnh: Mỹ Hà
Không chỉ làng nghề hương trầm gặp khó về nguồn nguyên liệu, làng nghề dệt thổ cẩm Hoa Tiến (Châu Tiến) hiện cũng trong tình cảnh tương tự. Để phục vụ cho nghề dệt, xã Châu Tiến đã phát triển nghề trồng dâu nuôi tằm với 25 hộ tham gia, diện tích trồng dâu khoảng 2ha. Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu tại chỗ chỉ đáp ứng được 30 - 40% nhu cầu của làng nghề dệt thổ cẩm.
Bà Sầm Thị Bích, Trưởng làng nghề dệt thổ cẩm Hoa Tiến cho biết: “Hiện làng có khoảng 200 hộ theo nghề, mỗi năm xuất bán ra thị trường khoảng 2000 - 3000 sản phẩm, đem lại doanh thu khoảng 1 tỷ đồng. Tuy nhiên, do phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu hạn chế, lại có giá thành cao nên các hộ sản xuất gặp không ít khó khăn, thu nhập của người dân cũng bấp bênh”.
Nghề mây tre đan ở huyện Diễn Châu cũng không thoát khỏi tình trạng tương tự. Nhiều làng nghề đã phải tạm dừng hoạt động, thậm chí một số nơi còn bị rút danh hiệu làng nghề truyền thống. Cụ thể, có 3 làng nghề mây tre đan và 1 làng nghề chẻ chu hương đã ngừng hoạt động, bị đề nghị rút danh hiệu. UBND huyện Diễn Châu cũng đã ban hành quyết định thu hồi, hủy bỏ danh hiệu đối với 12 làng có nghề đã được công nhận. Trong đó, chiếm phần lớn là các làng nghề mây tre đan, nguyên nhân chính vẫn là thiếu nguyên liệu sản xuất, thu nhập bấp bênh nên lao động không mặn mà với nghề.
Ảnh minh họa
Tìm cách gỡ khó
Hương trầm là sản phẩm đặc trưng, tiêu biểu của huyện Quỳ Châu. Do đó, để “gỡ khó” cho các làng nghề, thời gian qua, huyện đã khuyến khích các hộ dân mở rộng diện tích trồng cây rễ hương như: Triển khai mô hình trồng rễ hương dưới tán rừng; thành lập HTX ươm, cung cấp giống rễ hương cho người dân, hỗ trợ giống rễ hương, tập huấn quy trình chăm sóc, thu hoạch… nhằm đáp ứng nguồn nguyên liệu tại chỗ, giảm chi phí sản xuất.
Toàn huyện Quỳ Châu có khoảng 40 ha trồng cây rễ hương, chủ yếu tập trung ở Châu Thuận, Châu Hoàn, Châu Hạnh, Châu Bình, Châu Hội, Diên Lãm… cung cấp cho các làng làm hương trầm khoảng 2.000 tấn nguyên liệu/năm, nhưng mới chỉ đáp ứng khoảng 20% nhu cầu nguyên liệu sản xuất hương trầm. 80% rễ hương còn lại, các hộ làm nghề phải thu gom ở các địa phương khác.
“So với trồng các loại cây trồng khác thì trồng cây rễ hương có hiệu quả kinh tế, không lo đầu ra. Nhưng do địa hình đồi núi, khó khăn trong chăm sóc và thu hoạch, các công đoạn đều phải làm thủ công nên người dân không mặn mà với việc trồng cây nguyên liệu này”, ông Nguyễn Hải Lý, Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Quỳ Châu cho biết.
Bên cạnh đó, tại huyện Quế Phong đã mở rộng diện tích trồng lùng nguyên liệu, dưới sự hỗ trợ của Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ, Viện khoa học lâm nghiệp sắp tới sẽ triển khai vườn ươm giống cây lùng tại rừng Pù Hoạt. Theo đó, Viện sẽ cấp giống đảm bảo cho 1.000 ha đất, tập huấn và nâng cao năng lực bảo vệ cây lùng cho người dân toàn huyện. Từ đó, đảm bảo nguồn nguyên liệu cho các làng nghề chế biến lâm sản, làng nghề mây tre đan xuất khẩu trong tỉnh và xuất khẩu ra nước ngoài.