Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho biết, quá trình đô thị hóa nhanh những năm gần đây đã bộc lộ nhiều thách thức đối với phát triển đô thị bền vững. Hiện cả nước có khoảng 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa vượt 44% và dự kiến trên 50% vào năm 2030, song tình trạng bê tông hóa, san lấp ao hồ, thu hẹp kênh rạch đang làm suy giảm nghiêm trọng khả năng thoát nước tự nhiên.
Thống kê đến năm 2024, các đô thị ghi nhận khoảng 397 điểm ngập, diện tích ảnh hưởng trên 900 ha; ngập úng không chỉ xảy ra ở đô thị lớn mà lan rộng tới đô thị vừa và nhỏ, gây thiệt hại kinh tế ước tính 1 - 1,5% GDP đô thị mỗi năm.
TS. Đặng Việt Dũng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam nhấn mạnh, ngập úng đô thị đã trở thành thách thức lớn đối với phát triển đô thị bền vững ở Việt Nam. Nhiều đô thị, đặc biệt là các đô thị lớn và trung tâm vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của mưa lớn, triều cường, nước biển dâng và quá tải hệ thống thoát nước, gây thiệt hại đáng kể về kinh tế, làm gián đoạn đời sống dân sinh, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường và mất an toàn đô thị.
Ngập úng là một thách thức lớn đối với phát triển bền vững đô thị
Theo TS. Đặng Việt Dũng, tình trạng ngập úng ngày càng nghiêm trọng, kéo dài và khó dự báo không chỉ xuất phát từ biến đổi khí hậu mà còn phản ánh những hạn chế trong quá trình đô thị hóa, hạ tầng kỹ thuật, công tác quản lý đô thị và tư duy quy hoạch.
Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật về thoát nước, cấp nước chưa đồng bộ, năng lực dự báo, mô hình tính toán còn hạn chế, trong khi khả năng thích ứng của đô thị trước các rủi ro khí hậu ngày càng gia tăng vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Ông Trần Hoài Anh, Phó Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết, thời gian qua, công tác thoát nước và chống ngập đô thị đã được các địa phương quan tâm, nhiều dự án đầu tư bước đầu mang lại kết quả tích cực. Tuy nhiên, tình trạng ngập úng vẫn diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng cả về mức độ và phạm vi ảnh hưởng.
Thực tế cho thấy, hầu hết các đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ, Huế hiện vẫn đang sử dụng hệ thống thoát nước chung, với công suất thiết kế chỉ đáp ứng được lượng mưa khoảng 50 – 100 mm trong 2 giờ. Trong khi đó, nhiều trận mưa lớn gần đây có cường độ lên tới 200 – 300 mm trong 3 giờ, vượt xa năng lực thiết kế của hệ thống, dẫn đến tình trạng ngập úng cục bộ, thậm chí kéo dài nhiều giờ, nhiều ngày.
Theo ông Trần Hoài Anh, nguyên nhân chính của thực trạng này là do thiếu quy hoạch tổng thể và đồng bộ; đầu tư hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển đô thị; năng lực quản lý, vận hành hệ thống thoát nước còn hạn chế; cơ chế tài chính cho lĩnh vực thoát nước chưa bền vững; đồng thời chịu tác động ngày càng lớn của biến đổi khí hậu.
Những tồn tại này cho thấy yêu cầu cấp thiết phải có các giải pháp tổng thể, dài hạn và liên ngành, trong đó tập trung hoàn thiện thể chế, đổi mới công tác quy hoạch, hiện đại hóa quản lý và bảo đảm nguồn lực đầu tư để kiểm soát ngập úng đô thị một cách bền vững.
Ông Trần Hoài Anh kiến nghị Chính phủ tiếp tục giao Bộ Xây dựng chỉnh lý, hoàn thiện dự án Luật Cấp, thoát nước nhằm tạo hành lang pháp lý đủ mạnh, thúc đẩy công tác phòng, chống ngập úng, thu gom và xử lý nước thải đô thị hiệu quả. Ông cũng đề xuất xây dựng và triển khai Chương trình quốc gia về chống ngập đô thị và thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2026 – 2035 để chủ động ứng phó với tình trạng mưa lớn, ngập úng diện rộng ngày càng gia tăng do biến đổi khí hậu và quá trình đô thị hóa.
GS.TS Trần Đức Hạ (Hội Cấp thoát nước Việt Nam) chia sẻ, những năm gần đây diễn biến của biến đổi khí hậu với nhiều trận mưa lớn không theo quy luật, tác động tiêu cực rõ rệt đối với vấn đề thoát nước và kiểm soát ngập lụt đô thị. Tình trạng úng ngập các đô thị ở phía Bắc có xu thế gia tăng. Vì vậy, cần có những phân tích, đánh giá kịp thời các nguyên nhân, đề xuất những giải pháp quản lý và kỹ thuật ngắn hạn cũng như lâu dài nhằm hạn chế tối đa tình trạng này.
Theo ông Trần Đức Hạ, trong nhóm giải pháp ngắn hạn, yêu cầu đầu tiên đối với các đô thị là phải thành lập trung tâm điều hành kiểm soát úng ngập và xây dựng hệ thống quan trắc cảnh báo mưa, ngập lụt.
Giải pháp khẩn cấp trước mùa mưa lũ là nạo vét bùn tại các công trình thoát nước: sông, mương cống và ao hồ, cũng như khi có dự báo thời tiết và cảnh báo mưa bão thì phải hạ thấp mực nước tại các kênh sông thoát nước, hồ điều hòa đến mực nước tối thiểu sinh thái trong thời gian ngắn.
Trong các giải pháp trung hạn và dài hạn, cần thiết phải rà soát hiệu quả các hồ điều hòa, trạm bơm thoát nước hiện có, xây dựng các công trình kỹ thuật thoát nước bền vững để kiểm soát úng ngập tại nguồn.
Trao đổi, thảo luận tại hội thảo, các đại biểu cho rằng ngập úng đô thị không còn là vấn đề cục bộ hay mang tính thời điểm mà đã trở thành thách thức mang tính hệ thống, gắn chặt với mô hình phát triển đô thị và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Việc giải quyết bài toán này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành, sự thay đổi tư duy trong quy hoạch và quản lý đô thị, cùng với những giải pháp kỹ thuật, chính sách đủ mạnh. Đây cũng là tiền đề quan trọng để hướng tới xây dựng các đô thị Việt Nam an toàn, thích ứng và phát triển bền vững trong tương lai.