Thành phố Đà Lạt được hình thành và phát triển đến nay tròn 130 năm, tính từ năm 1893 khi nhà thám hiểm, Bác sĩ Yersin phát hiện. Đô thị trên cao nguyên LangBian này chính thức sơ khai từ năm 1906. Về chiều sâu văn hóa, Đà Lạt là một thành phố mang đậm dấu ấn văn hóa Pháp.
Làm nên “thành phố trong rừng, rừng trong thành phố”, Đà Lạt mang trong mình hàng ngàn biệt thự đặc sắc. Đô thị đã qua nhiều bản quy hoạch của các kiến trúc sư như: Hébrard năm 1923, Pineau năm 1933, Mondet năm 1940 và Lagisquet năm 1943. Dù nhiều lần thay đổi nhưng Đà Lạt luôn nhất quán là thành phố nghỉ dưỡng miền núi kiểu mẫu với cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp. Từ năm 1994 đến nay, thành phố Đà Lạt có 3 đồ án Quy hoạch chung.
Biệt thự tại thành phố Đà Lạt không chỉ nhiều về số lượng mà hơn thế rất đẹp về mĩ thuật. Không ngẫu nhiên các kiến trúc sư trong và ngoài nước đều khẳng định khái niệm “quỹ biệt thự Đà Lạt”. Qũy biệt thự gồm loại hình biệt thự công sở và nhà ở biệt thự, biệt lập, với kiểu dáng kiến trúc Pháp, xây dựng trên khuôn viên đất rộng từ 1.000 m2 đến 4.000m2; mật độ xây dựng thấp, quy mô 02 tầng và một số biệt thự có thêm tầng áp mái.
Dinh I (Dinh Bảo Đại cũ) là khu biệt thự đặc sắc thuộc nhóm I
Tuy nhiên, do thời gian và sự chuyển mình mạnh mẽ của phát triển đô thị, số lượng biệt thự ngày càng giảm rất nhiều. Chính quyền tỉnh Lâm Đồng đã nhiều lần chủ trương tổ chức rà soát và ban hành quy định liên quan đến quản lý nhà nước đối với quỹ biệt thự. Đây là chủ trương bảo tồn kiến trúc cùng trong sự phát triển đô thị mới.
Số lượng biệt thự thay đổi theo Đề án quy định bảo tồn, quản lý, sử dụng quỹ biệt thự thuộc sở hữu nhà nước. Đơn cử một số Quyết định của UBND như: Quyết định số 49 ngày 25/8/2011 (thay thế Quyết định số 177 ngày 25/12/2003) Đà Lạt từ 212 biệt thự xuống còn 178 biệt thự (trong đó, nhóm I có 05 biệt thự, nhóm II có 77 biệt thự, nhóm III có 96 biệt thự). Quyết định số 47 ngày 08/12/2017 thay thế Quyết định 49 với tổng số còn 162 biệt thự (nhóm I có 05 biệt thự, nhóm II có 74 biệt thự, nhóm III có 83 biệt thự). Trong đó, tổng diện tích khuôn viên đất là 723.638,74 m2 ; tổng diện tích xây dựng nhà 34.580,27 m2 ; tổng diện tích sử dụng 63.144,46 m 2.
Ngày 06/9/2023, UBND tỉnh Lâm Đồng tiếp tục ban hành Quyết định số 53, thay thế Quyết định 47, có hiệu lực từ ngày 22/9/2023. Theo đó, tổng số biệt thự trên địa bàn thành phố Đà Lạt có 166 biệt thự. Và lần đầu tiên, nhóm I giảm từ 05 biệt thự xuống còn 03 biệt thự. Theo Quy định, nhóm I là biệt thự có giá trị điển hình về nghệ thuật kiến trúc, cảnh quan và có giá trị lịch sử, văn hóa. Ba biệt thự gồm: Dinh I – Số 01 Trần Quang Diệu (Dinh Bảo Đại cũ); Dinh II – Số 01 Khởi Nghĩa Bắc Sơn (Dinh toàn quyền cũ) và Dinh III - Số 01 Triệu Việt Vương (Dinh Bảo Đại cũ). Nghĩa là Dinh tỉnh trưởng Đà Lạt cũ được đưa ra khỏi nhóm I và trở thành nhóm II.
Nhóm II là biệt thự không thuộc biệt thự nhóm I nhưng có giá trị nghệ thuật kiến trúc, cảnh quan, lịch sử, văn hóa; gồm 72 nhà biệt thự. Nhóm III là biệt thự không thuộc biệt thự nhóm I và biệt thự nhóm II; gồm 91 nhà biệt thự.
Cũng theo Quy định, nhóm II khi cải tạo chỉ “giữ nguyên kiến trúc bên ngoài”; không nghiêm ngặt như nhóm I là “giữ nguyên hình dáng kiến trúc bên ngoài, cấu trúc bên trong, mật độ xây dựng, số tầng và chiều cao”.
Biệt thự Phi Ánh xây dựng theo lối kiến trúc Tây Ban Nha cơ bản được bảo tồn nguyên vẹn
Ngày 12/02/2019, UBND tỉnh Lâm Đồng ban hành Quyết định số 229 Về việc phê duyệt quy hoạch chi tiết và thiết kế đô thị, tỷ lệ 1/500 khu vực trung tâm Hòa Bình, thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng. Trong đó, Khu vực đồi Dinh (Phân khu III) có quy mô diện tích khoảng 4,43 ha. Chức năng là khu thương mại, dịch vụ cao cấp. Dự kiến xây dựng công trình cao 10 tầng. Trong đó, sẽ nâng Dinh tỉnh trưởng Đà Lạt lên 28m so với vị trí ban đầu; đan cài dự án khách sạn L’Hotel du Printemps Eternel với vườn thực vật, nhà hàng, khu thương mại, trung tâm hội nghị quốc tế... phía dưới dinh. Chủ trương này đã đặc biệt thu hút giới kiến trúc sư trong và ngoài nước. Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cho rằng: Phương án nâng Dinh tỉnh trưởng Đà Lạt lên cao 28m “sẽ làm tổn hại nghiêm trọng đến công trình di sản này đến mức không khác gì việc đập bỏ kết cấu công trình cũ và xây lại một công trình mới hoàn toàn “với bề ngoài có vẻ giống như di sản”.
Khu Dinh trưởng Đà Lạt được đề xuất nâng cao 28 m và xây dựng khách sạn, khu thương mại...phía dưới
Sáng ngày 11/9, ông Phạm S - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng chủ trì cuộc họp bàn về nội dung xây dựng hồ sơ thành phố Đà Lạt trở thành thành phố Di sản thế giới. Tại đây, Đại sứ Phạm Sanh Châu - Phó Chủ tịch Trung tâm Á – Âu, Vương quốc Bỉ khẳng định: Đà Lạt hội tụ tiềm năng để xây dựng thành phố Di sản thế giới. Các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước cũng cho rằng Đà Lạt như một viên ngọc sáng, tiềm ẩn nhiều giá trị văn hóa chưa được khai thác hết và được xem là thành phố cần được khai thác để đầu tư về văn hóa, giải trí của vùng Đông Nam Á. Đại sứ Phạm Sanh Châu khẳng định: Về lợi ích khi Đà Lạt được công nhận là thành phố Di sản thế giới sẽ tạo sức hút rất lớn của du khách trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, việc bảo tồn văn hóa kiến trúc di sản đòi hỏi rất cao, nhất là bảo tồn kiến trúc, di sản được xem là cổ của thế giới.