Để hiểu rõ hơn về nguồn gốc và giá trị của các bài thuốc nam người Dao, chúng tôi đã tìm về thôn Yên Sơn, xã Ba Vì trò chuyện cùng lương y Triệu Thị Thanh - một lương y đã có nhiều năm theo nghề bốc thuốc Nam chữa bệnh. Hiện bà đang tham gia công tác tại Hội Đông y xã Ba Vì cùng khám chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe cho ngươi dân.
Lương y Triệu Thị Thanh
Nỗ lực giữ gìn nghề làm thuốc truyền thống
PV: Xin lương y cho biết cơ duyên nào dẫn bà đến với công việc chữa bệnh cho mọi người bằng thuốc nam?
Lương y Triệu Thị Thanh: Tôi là người dân tộc Dao, thuộc nhóm Dao Quần Chẹt từ nhỏ sống ở núi Ba Vì - nơi có nguồn dược liệu quý đa dạng nên đã được tiếp xúc và có tình cảm với những cây thuốc nam từ rất sớm. Được thiên nhiên ưu đãi nên những cây thuốc ở đây dược tính rất mạnh, hiệu quả chữa bệnh rất cao.
Cũng như nhiều gia đình người Dao Quần Chẹt nơi đây, gia đình tôi từ lâu đã có nghề bốc thuốc chữa bệnh bằng các bài thuốc nam. Người thầy lớn nhất trong cuộc đời tôi là mẹ tôi. Những buổi theo mẹ hái lá thuốc trên núi khi còn nhỏ giúp tôi biết phân biệt các loại cây, lá thuốc, biết tiết chế liều lượng khi dùng. Từ đó, tôi học được cách hái lá thuốc, bốc thuốc chữa bệnh. Đến năm 20 tuổi, tôi chính thức được gia đình truyền dạy nghề thuốc nam và hàng ngày bốc thuốc, hái thuốc chữa bệnh cho người dân trong vùng và các địa phương khác.
PV: Thưa lương y, ưu điểm của thuốc nam người Dao so với các loại thuốc chữa bệnh khác là gì?
Lương y Triệu Thị Thanh: Thuốc nam của chúng tôi là thảo dược sạch, có nguồn gốc tự nhiên. Các loại lá, cây là nguyên liệu các bài thuốc của làng nghề chúng tôi đều được thu hái tận tay trên núi và trong các khu vườn trồng; trong đó nhiều loại là dược liệu quý hiếm không phải vùng nào cũng có được.
Một điều nữa là với sự kết hợp khác nhau giữa các nguyên liệu tự nhiên, thuốc nam của người Dao được sử dụng để hỗ trợ chữa nhiều loại bệnh: xương khớp, phong tê thấp, bệnh gan, thận, dạ dày, thần kinh, bệnh trĩ, bệnh ngoài da, viêm phế quản, sa dạ con, tử cung, răng miệng, thuốc an thai, kích sữa, thuốc cho phụ nữ sau sinh… Các bài thuốc có thời gian hỗ trợ điều trị ngắn, hiệu quả tốt cùng chi phí không hề tốn kém và cách dùng cũng rất dễ thực hiện.
Ví dụ một bài thuốc nam của chúng tôi được nhiều bệnh nhân tin dùng là bài thuốc hỗ trợ chữa bệnh xương khớp, đau mỏi vai gáy, tê bì chân tay, đau dây thần kinh toại, thoát vị đĩa đệm, đau lưng, đau gối khớp háng, đau khớp dạng thấp, tràn dịch, xưng các khớp. Thành phần bài thuốc gồm các loại tầm khá, dào pọc đèng múi, gió đen gió đỏ và rất nhiều các vị bí truyền khác. Thuốc dùng cho người bệnh xương khớp theo 01 liệu trình là 01 tháng gồm 15 thang đun uống thay nước hàng ngày cùng 3 miếng cao uống xương khớp. Người bệnh nặng cũng chỉ cần thực hiện đều đặn, liên tục 03 liệu trình.
Sản phẩm thuốc nam Cao xương khớp và Phong tê thấp
Phát triển bền vững nghề làm thuốc nam của cha ông
PV: Trong tình hình phát triển mạnh mẽ của ngành sản xuất thuốc chữa bệnh hiện nay, theo lương y cần làm gì để bảo tồn và phát huy giá trị của các bài thuốc nam của người Dao?
Lương y Triệu Thị Thanh: Nghề làm thuốc nam hiện nay gặp nhiều khó khăn mặc dù vẫn được đông đảo bà con tin dùng, tìm đến khám bệnh, bốc thuốc. Song nhiều cây thuốc trên rừng khó tìm, có loại còn có nguy cơ tuyệt chủng, do đó mấy năm nay gia đình tôi và nhiều gia đình người Dao trong vùng phải tự trồng cây thuốc ở vườn nhà mình để bảo tồn giống, đảm bảo nguyên liệu cho các bài thuốc.
Trước kia, các loại cây được sử dụng làm thuốc thường được dùng tươi hay phơi khô, nấu lấy nước uống hoặc tắm. Còn nay, thuốc lấy ở rừng về ngoài được sơ chế, phơi khô đóng góp dạng lá cây còn được sơ chế thành 05 dạng như thuốc khô, cao, thuốc nhỏ, thuốc đắp (xoa bóp) và thuốc bột, giúp mọi người có thể lựa chọn dạng thuốc muốn dùng phù hợp với điều kiện của mình. Đặc biệt, chúng tôi đã tìm ra bí quyết nấu thuốc thành cao nhưng vẫn giữ được nguyên tác dụng của các bài thuốc như: cao xương khớp, cao gan, cao trĩ, cao tiểu đường..., tạo sự tiện lợi cho người bệnh khi sử dụng.
Cây, lá thuốc đã được bào chế thành các loại thuốc nam khác nhau rất tiện lợi cho người sử dụng
Bên cạnh việc truyền dạy trực tiếp trong gia đình và học hỏi lẫn nhau, những năm gần đây, huyện Ba Vì và xã Ba Vì có tổ chức một số lớp học về đông y để nâng cao hiểu biết cho những người làm thuốc nam, với các chuyên đề về sơ chế và bảo quản thuốc, chẩn đoán bệnh. Hợp tác xã dịch vụ thuốc nam dân tộc Dao Ba Vì được thành lập nhằm khai thác và bảo tồn hiệu quả nhiều loài thuốc quý. Chính quyền địa phương cũng chú trọng việc tuyên truyền để cộng đồng người Dao ở Ba Vì hiểu được giá trị của các cây thuốc cũng như tri thức chữa bệnh trong nhân dân, từ đó mỗi người dân đều có ý thức hơn trong việc bảo vệ di sản thiên nhiên, cũng như tri thức làm thuốc nam của cộng đồng dân tộc mình.
PV: Là người đã đóng góp không nhỏ công sức trong việc giữ gìn nghề thuốc Nam của gia đình cũng như của dân tộc trong những năm qua, lương y có mong muốn gì đối với làng nghề trong thời gian tới?
Lương y Triệu Thị Thanh: Nghề làm thuốc nam là nghề của ông cha để lại, đó là những tài sản vô giá được chọn lọc qua nhiều thế hệ người Dao Quần Chẹt ở Ba Vì. Mỗi bài thuốc là một giá trị không thể đong đếm cần được lưu giữ để có thể cứu giúp cho nhiều người bệnh hơn nữa.
Thế hệ các lương y như chúng tôi hiện nay rất mong truyền lại sự đam mê, kinh nghiệm, bí quyết cho thế hệ trẻ tiếp tục công việc ý nghĩa này. Ngay trong gia đình tôi, các con cháu đều được truyền lại bí quyết bốc thuốc chữa bệnh để nối nghiệp ông cha, tiếp tục công cuộc khám chữa bệnh cho bà con nhân dân và bảo tồn các bài thuốc, cây thuốc quý.
Tôi cũng mong Nhà nước hỗ trợ làng nghề chúng tôi xây dựng, quảng bá thương hiệu; hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu, vườn ươm giống cây thuốc ổn định, chất lượng và chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật để nghề làm thuốc nam tiếp tục phát triển bền vững.
Làng nghề truyền thống thuốc nam Dân tộc Dao
Liên hệ để được tư vấn khám chữa bệnh theo yêu cầu:
Nhà thuốc: Triệu Thị Thanh
Địa chỉ: Xóm lẻ Ao Vua, thôn Yên Sơn - xã Ba Vì - huyện Ba Vì - Hà Nội
Điện thoại: 096 5 652 568